Μεταμορφώσεις της αριστερής πολιτικής ταυτότητας από το Μεσοπόλεμο μέχρι τη δικτατορία του 1967 μέσα από αναπαραστάσεις-εικόνες κειμένων της νεοελληνικής πεζογραφίας του 20ού αιώνα
Περίληψη
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συλλογικές ταυτότητες στον ελληνικό χώρο κατά τον 20ό αιώνα είναι η πολιτική ταυτότητα. Ειδικότερα οι μεταμορφώσεις της αριστερής πολιτικής ταυτότητας στο χρονικό διάστημα από το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου ως τη δεκαετία του -70, όπως ανιχνεύονται σε κείμενα της νεοελληνικής πεζογραφίας θα με απασχολήσουν στην παρούσα ανακοίνωση. Συγεκριμένα θα με απασχολήσουν τα εξής θέματα: 1. Ορισμός και δημιουργία των συλλογικών ταυτοτήτων. Χρησιμοποιώντας ως μεθοδολογικά εργαλεία τις απόψεις των Jürgen Habermas και Bernhard Giesen όσον αφορά τα χαρακτηριστικά της συλλογικής ταυτότητας επιχειρώ να ορίσω την αριστερή πολιτική ταυτότητα στον ελλαδικό χώρο κατά την παραπάνω χρονική περίοδο, τους παράγοντες διαμόρφωσής της, καθώς και τις σχέσεις της με την έννοια της εθνικής ταυτότητας. 2. Η λογοτεχνία ως προνομιακός χώρος απεικόνισης της αριστερής πολιτικής ταυτότητας: Το γεγονός ότι η πολιτική ταυτότητα δεν παραμένει στατική, αλλά εμφανίζει ρευστότητα και κινητικότητα παρακολουθώντας τις ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, κατευθύνει την αναζήτηση των πηγών καταγραφής της στη μελέτη κυρίως του γραπτού λόγου. Στο σημείο αυτό θεωρώ τα λογοτεχνικά κείμενα ως ένα προνομιακό πεδίο αποτύπωσής της. Λαμβάνοντας υπόψη την προθετικότητα και ιδιαίτερα τις ιδεολογικές προθέσεις τους, καταγράφω στην ανακοίνωση αυτή τις μεταμορφώσεις της ταυτότητας του Έλληνα αριστερού, στελέχους ή απλού οπαδού, με βάση την αποτύπωσή τους ιδιαίτερα στην πεζογραφία. 3. Σύμφωνα με την παραπάνω καταγραφή, η ταυτότητα του Έλληνα αριστερού διήλθε από τις παρακάτω φάσεις στη χρονική περίοδο αναφοράς: α. Αρχική διαμόρφωση (Μεσοπολεμική περίοδος: 1918-1940). Βασικός χώρος πρωταρχικής διαμόρφωσης της αριστερής πολιτικής ταυτότητας αποτελεί το κοινωνικό περιθώριο, ενώ τα χαρακτηριστικά της μυστικότητας, της συνωμοτικότητας και της κομματικής πειθαρχίας αναδεικνύονται κυρίαρχα. Οι φορείς της εμπνέονται από ακραιφνείς διεθνιστικές αρχές, αλλά συχνά διακρίνονται για αβουλία και σχετική ηττοπάθεια. Πρόκειται για τη φάση του Περιθωρίου. β. Αυτοσυνείδηση-αυτοπεποίθηση (Κατοχή- Αντίσταση: 1940- 1944). Σ’ αυτή τη χρονική περίοδο διακρίνει τους φορείς της αριστερής πολιτικής ταυτότητας αγωνιστικότητα, ηρωικό πνεύμα, αποδοχή του ιστορικού παρελθόντος και εγκόλπωση της εθνικής παράδοσης. Στο πλαίσιο της ηρωικής δράσης επιχειρείται ή ώσμωση εθνικών και κοινωνικών ιδεωδών. Πρόκειται για τη φάση του Προσκηνίου. γ Σύντηξη (Μετακατοχική περίοδος-Εμφύλιος: 1944-1949):. Επάνοδος στη συνωμοτικότητα, τη μυστικότητα, την καχυποψία και την τυφλή πειθαρχία. Η επιδίωξη της νίκης και αργότερα το αποτέλεσμα του εμφυλίου συντέλεσαν στην επάνοδο στα διεθνιστικά ιδεώδη, αλλά και στην απουσία πρωτοβουλιών, την απώλεια πρωτοτυπίας, την αυστηρότητα, την «ορθοδοξία» και τελικά την ηττοπάθεια. Πρόκειται για τη φάση της Αναδίπλωσης. δ. Θρυμματισμός (Πρώτη μεταπολεμική περίοδος: 1949-1967):. Η ελληνική αριστερή πολιτική ταυτότητα αντιμετωπίζει εσωτερική και εξωτερική αμφισβήτηση. Το αποτέλεσμα του εμφυλίου αλλά και οι διεθνείς εξελίξεις οδηγούν στον σκεπτικισμό, την αυτοκριτική, την αμφισβήτηση και τελικά στην οριοθέτηση δύο συχνά αντικρουόμενων προοπτικών. Πρόκειται για τη φάση της Απομυθοποίησης. 3. Συμπεράσματα: Η ελληνική αριστερή πολιτική ταυτότητα εμφανίστηκε και εξελίχθηκε στον ελληνικό χώρο στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Οι μεταμορφώσεις της μπορούν να καταγραφούν με βάση τη μελέτη σύγχρονων ή και λίγο μεταγενέστερων κειμένων της πεζογραφίας. Η καταγραφή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε ταξινόμηση των διαδοχικών φάσεων και σε εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων.