Τυπολογίες της ελληνικής μετανάστευσης και στερεοτυπικές απεικονίσεις των Ελλήνων μεταναστών στην Αίγυπτο στη στροφή του 20ού αιώνα
Περίληψη
Ενώ στη συλλογική μνήμη ο Έλληνας μετανάστης συνήθως ταυτίζεται, όσον αφορά τη στροφή του 20ου αιώνα τουλάχιστον, με τον στριμωγμένο σε άθλια καράβια χωρικό που διέσχιζε τον Ατλαντικό Ωκεανό για να κυνηγήσει το “αμερικάνικο όνειρό” του, μια από τις πιο σημαντικές σε μέγεθος μεταναστευτικές ομάδες της ίδιας περιόδου, οι Έλληνες της Αιγύπτου, συχνά προσλαμβάνεται ως τίποτα περισσότερο από μια κοσμοπολίτικη κοινότητα πλουσίων εμπόρων. Οι στερεοτυπικές απεικονίσεις συνιστούν έτσι κι αλλιώς μια μερική μόνο αναπαράσταση της πραγματικότητας, έχει όμως ενδιαφέρον να ανιχνευθούν οι λόγοι για τους οποίους επιλέγονται, υπερτονίζονται ή παραμερίζονται διάφορα χαρακτηριστικά. Επιστρέφοντας στις πηγές της στροφής του 20ου αιώνα ανιχνεύει κανείς διάφορες απεικονίσεις των “Έξω Ελλήνων”, οι οποίοι είναι μορφωμένοι, επιτυχημένοι και πατριώτες και προβάλλονται ως πρότυπο έναντι των κατοίκων του Ελληνικού Βασιλείου. Μια άλλη στερεοτυπική απεικόνιση είναι του Έλληνα της Αιγύπτου ως “μπακάλη”, που δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για οτιδήποτε μη υλικό και κερδοφόρο, ενώ στη θετική εκδοχή αυτού του στερεότυπου ο Έλληνας της Αιγύπτου εμφανίζεται δοσμένος στις πρακτικές ανάγκες της ζωής και του εμπορίου, σε αντίθεση με τους “αργόσχολους” νέους των καφενείων των Αθηνών. Αλλά και από μη Έλληνες ο Έλληνας στην Αίγυπτο απεικονίζεται στερεοτυπικά μέσα κυρίως από την εμπορική του δραστηριότητα, η οποία αξιολογείται συνήθως με ένα αρνητικό πρόσημο. Στην καλύτερη περίπτωση, γίνεται μια διάκριση ανάμεσα στους λίγους και επωφελείς και στους πολλούς και επιζήμιους για την Αίγυπτο Έλληνες. Η προσπάθεια αντιπαραβολής και ερμηνείας των διαφόρων στρατηγικών συλλογικής αναπαράστασης του Έλληνα μετανάστη, μέσα από τις στερεοτυπικές απεικονίσεις του Έλληνα της Αιγύπτου, είναι ο πρώτος στόχος αυτής της παρουσίασης. Επιπλέον, όμως, επιδίωξη συνιστά η ιστορικοποίηση της έννοιας του Έλληνα μετανάστη στη στροφή του 20ου αιώνα, έννοια που συχνά ταλαιπωρείται ανάμεσα στις συμπληγάδες μιας εθνοκεντρικής ιστορικής σύλληψης, που αγνοεί τις διαφοροποιήσεις κάθε είδους προς όφελος μιας “αυτονόητης” εθνικής ομοιομορφίας, και σε διάφορα είδη “ταυτότητων” των μεταναστών που παραβλέπουν την κινητικότητα ενός “ελληνικού κόσμου”, ο οποίος υπάρχει παράλληλα με -αν και όχι εντελώς διακριτά από- το Ελληνικό Βασίλειο, με δίκτυα που συγκροτούνται στη βάση κυρίως του έθνους. Ανάμεσα στον αγνωστικισμό και στην ουσιοκρατία που εμφανίζεται στο πλαίσιο συγκεκριμένων πολιτικών επιλογών, στο όνομα είτε ενός “ακίνητου” σε χώρο και χρόνο έθνους, είτε μιας εξίσου προβληματικής “υβριδικής ταυτότητας”, η παρουσίαση αυτή φιλοδοξεί να δώσει κάποιες προτάσεις αναφορικά με τον τρόπο που ο ιστορικός μπορεί να προσδιορίσει και να αναλύσει μια ομάδα μεταναστών, χωρίς να παρασύρεται από σύγχρονες ή μεταγενέστερες προσλήψεις της.