Η κριτική ως εκδούσα αρχή: το παράδειγμα της «Σχολής της Θεσσαλονίκης»
Περίληψη
Η παρούσα εργασία εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνική κριτική προσλαμβάνει το συγγραφικό έργο αποδίδοντάς του ʺταυτοτικάʺ χαρακτηριστικά, εντάσσοντάς το έτσι σε καθορισμένα πλαίσια. Η «Σχολή της Θεσσαλονίκης» προσφέρεται ως τέτοιο παράδειγμα διερεύνησης, δεδομένης της αμφισβήτησης του όρου από τους περισσότερους συγγραφείς τους οποίους αυτός “περιλαμβάνει” από τη μια, αλλά και της εμμονής της κριτικής σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που επιμένει να τους αναγνωρίζει από την άλλη. Μέσω της συνεξέτασης κριτικών κειμένων, λογοτεχνικών έργων και εκφρασμένων απόψεων των λογοτεχνών, αποπειρώμαι εδώ όχι να αιτιολογήσω ή να αρνηθώ τον όρο, αλλά να καταδείξω το πως σταδιακά εξελίχθηκε αποκτώντας συγκεκριμένα σημαινόμενα αφενός, και το πως κατέληξε να χρησιμοποιείται σήμερα παραπέμποντας σε ανάλογα συμφραζόμενα αφετέρου. Μελετώ κυρίως τη δεύτερη λογοτεχνική περίοδο στη λογοτεχνία της Θεσσαλονίκης (από το 1913 ως το 1944, σύμφωνα με τον Χριστιανόπουλο) και συγκεκριμένα την ιδιαίτερα γόνιμη δεκαετία του ’30. Συνεπώς, δεδομένης της λογοτεχνικής παραγωγής της περιόδου, η πεζογραφία καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της διερεύνησής μου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποκλείονται οι αναφορές στην ποίηση. Επίσης, παρά την ανωτέρω χρονική οριοθέτηση δε λείπουν αναφορές σε μεταγενέστερους συγγραφείς (της μεταπολεμικής γενιάς) αλλά και σε σχετικές κατοπινές κριτικές και μελέτες. Σαφέστατα, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην κριτική συγγραφέων, στων οποίων το έργο στηρίχθηκαν οι κριτικοί για να αιτιολογήσουν,αρχικά, και να εδραιώσουν, στη συνέχεια, τον όρο (Γιαννόπουλος, Ξεφλούδας, Πεντζίκης, κ.α.). Παράλληλα με την εξέταση των υποστηρικτικών περί του όρου απόψεων, παρουσιάζω και τις αντιδράσεις όσων κριτικών τον αρνούνται, σκοπεύοντας στην περιγραφή της διαδικασίας δημιουργίας του. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια ιστορία της πρόσληψης (άρα και για την κατά-νόηση ή και παρά-νόηση μιας συγκεκριμένης ταυτότητας) του έργου συγκεκριμένων λογοτεχνών από την σύγχρονή τους κριτική, όπως αυτή (η ιστορία) ξεδιπλώνεται μέσα από τα ίδια τα κείμενα αμφοτέρων.