Εθνική ταυτότητα και φύλο στην ελληνική και πολωνική ρομαντική ποίηση του 19ου αιώνα
Περίληψη
Η ανακοίνωση πραγματεύεται τη σχέση ανάμεσα στην εθνική ταυτότητα και το φύλο, πιο συγκεκριμένα δε τις αναπαραστάσεις του θηλυκού στα πλαίσια της εθνικής ρητορικής, όπως αυτή αποτυπώνεται στην ποίηση του πολωνικού και ελληνικού ρομαντισμού. Από τη λογοτεχνία των δύο χωρών επιλέχθηκε η ρομαντική ποίηση, συμπεριλαμβανομένης και της δραματικής, για τρεις λόγους. Πρώτον, το ρεύμα του ρομαντισμού στην Πολωνία και την Ελλάδα εμφανίστηκε και άνθισε σε σχεδόν παράλληλα χρονικά όρια και υπό παρόμοιες ιστορικές συγκυρίες, που άφησαν το άποτυπωμά τους στη λογοτεχνία. Δεύτερον, ο ρομαντισμός δεν είναι απλώς ένα λογοτεχνικό ρεύμα αλλά και η πολιτική ιδεολογία, μέσα στην οποία εντοπίζεται η γένεση της σύγχρονης ιδέας του έθνους και η κατασκευή της εθνικής ταυτότητας. Τρίτον, η ποίηση, όντας το δημοφιλέστερο λογοτεχνικό είδος εκείνης της εποχής τουλάχιστον στις συγκεκριμένες χώρες, αποτελεί όχημα για τη διάδοση της εθνικής συνείδησης. Από την οπτική του φύλου η ποίηση καθώς και το έθνος είναι ζητήματα που συνδέονται με την αρρενωπότητα. Αφενός τα κηρύγματα της γαλλικής επανάστασης, τα οποία αναμφισβήτητα επηρέασαν το πολωνικό και ελληνικό εθνικό κίνημα, μιλούν για το έθνος ως αδερφότητα γένους αρσενικού (fraternité), στην οποία οι γυναίκες έχουν μηδενική ως μηδαμινή συμμετοχή. Αφετέρου, την εποχή του ρομαντισμού, η ποιητική δημιουργία θεωρούνταν σχεδόν αποκλειστικό αντρικό δικαίωμα ή, ακόμη, χάρισμα, ενώ τα ελάχιστα ποιητικά έργα γυναικών δεν έχαιραν μεγάλης αναγνώρισης. Εδώ, επομένως, εξετάζονται οι αναπαραστάσεις του θηλυκού σε έργα που προέρχονται από έναν ανδροκρατούμενο χώρο, αυτόν της ποίησης, και αφορούν μία «αντρική υπόθεση», όπως είναι το έθνος και η εθνική ιδεολογία. Η μελέτη χωρίζεται σε δύο μέρη. Σκοπός του πρώτου μέρους είναι να απαντηθεί το ερώτημα, αν η γυναίκα έχει εθνική συνείδηση και, κατά συνέπεια, αν φέρει εθνική ταυτότητα. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω δύο εικόνων: της γυναίκας πολεμίστριας και της γυναίκας στο ρόλο της μητέρας. Όσον αφορά την πρώτη εικόνα, εξετάζονται συγκριτικά τα κίνητρα που ωθούν της ηρωίδες να συμμετάσχουν στη μάχη για την πατρίδα, τα οποία δεν είναι απαραιτήτως εθνικά. Στη δεύτερη εικόνα εμπεριέχεται ο μύθος της μητέρας που γεννά και ανατρέφει γιους, οι οποίοι στο μέλλον θα γίνουν άξιοι υπερασπιστές της πατρίδας. Ο μύθος αυτός ουσιαστικά προσδιορίζει το ρόλο της γυναίκας στο έθνος και θέτει τα χαρακτηριστικά της εθνικά ορθής εκπλήρωσής του. Με αυτόν τον τρόπο η μητρότητα γίνεται ένα είδος αποδεικτικού στοιχείου για το αν μια γυναίκα φέρει εθνική ταυτότητα. Το πρότυπο της μητέρας αγωνιστών καλλιεργείται περαιτέρω στην εθνική ιδεολογία, καθώς η θηλυκή προσωποίηση της πατρίδας και της ελευθερίας, η οποία αναλύεται στο δεύτερο μέρος του κειμένου, εμφανίζεται ως μητέρα του έθνους, δηλαδή των αντρών που πολεμούν για την υπεράσπισή της. Οι δύο αφηρημένες έννοιες της ελευθερίας και της πατρίδας, που χρησιμοποιούνται από τους ρομαντικούς ποιητές σχεδόν ως ταυτόσημες, μπορούν να εμφανιστούν επίσης με τη μορφή νεαρής παρθένου, που πολλές φορές αντιμετωπίζεται ως η αγαπημένη του πολεμιστή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο εξεταζόμενο ζήτημα ο ελληνικός και ο πολωνικός ρομαντισμός παρουσιάζουν ομοιότητες που είναι σημαντικότερες από τις διαφορές. Κοινός τόπος είναι η πρωταρχική σημασία που έχει η μητρότητα στην κατασκευή της εθνικής ταυτότητας. Ωστόσο και οι υπόλοιπες γυναικείες μορφές συντελούν στην εξαγωγή αξιόλογων συμπερασμάτων σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην εθνική ιδεολογία.