Θρησκευτικές ταυτότητες στη Σύρο κατά το 19ο αιώνα: η εμπορευματική τους διύλιση
Περίληψη
Αυτή η εισήγηση μελετά τη διάδραση των θρησκευτικών ταυτοτήτων στην «οικονομική πρωτεύουσα» του νεοσύστατου ελληνικού βασιλείου κατά το 19ο αιώνα, την Ερμούπολη της Σύρου. Στην πόλη αυτή, καταφύγιο Ελλήνων προσφύγων μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, έλαβε χώρα μια πρωτόγνωρη διομολογιακή συμβίωση των Ορθοδόξων προσφύγων, των γηγενών Ρωμαιοκαθολικών της Άνω Σύρου αλλά και των Προτεσταντών (Ευαγγελικών) ιεραποστόλων. Οι τελευταίοι, με το πρόσχημα της εκπαιδευτικής προσφοράς, προσπάθησαν να προσηλυτίσουν κυρίως τους Ορθοδόξους στον Προτεσταντισμό, επιχειρώντας παράλληλα να εντάξουν τους κατοίκους του νησιού αλλά και ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου στο μεγαλεπήβολο σχέδιο μιας προτεσταντικής ομογενοποίησης της οικουμένης, σχέδιο το οποίο οργάνωσαν και καθοδηγούσαν ιεραποστολικές εταιρείες της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ σε όλο το 19ο αιώνα. Οι τρεις αυτές θρησκευτικές ταυτότητες, αν και ήρθαν κάποιες φορές σε οξεία αντιπαράθεση, ουσιαστικά διατήρησαν σε όλη τη διάρκεια του αιώνα μια συμβιωτική και διακριτή σχέση, λόγω του ιδιαίτερου κοινωνικο-οικονομικού χαρακτήρα της πόλης. Η Ερμούπολη, κέντρο πλούσιου διαμετακομιστικού εμπορίου μέχρι την εδραίωση της ατμοπλοΐας στην περιοχή, φρόντιζε να διυλίζει μέσα από την δυναμική εμπορευματική της δραστηριότητα κάθε δογματική/εκκλησιαστική ετερότητα, αμβλύνοντας τις αιχμές εκείνες, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν εμπόδιο στην αδιάπτωτη «κερδομανία» των κατοίκων της. Η ρωμαιοκαθολική κοινότητα της Άνω Σύρου διακρινόταν για την πνευματική, οικονομική και κοινωνική της εσωστρέφεια απέναντι στην πληθωρικότητα και την εκκοσμίκευση των Ορθόδοξων Ερμουπολιτών, οι αστικές συνήθειες των οποίων συνέβαλαν στην αποστροφή τους να οικειοποιηθούν συνειδητά το μεθοδικό και θυσιαστικό μήνυμα των ιεραποστόλων. Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα η προτεσταντική δραστηριότητα ουσιαστικά και τυπικά σταμάτησε, εξαιτίας της απουσίας μεταστροφών, της διακοπής της οικονομικής ενίσχυσης από την ιεραποστολική εταιρεία που υποστήριζε όλο αυτό το εγχείρημα, αλλά και του θανάτου του τελευταίου ιεραποστόλου στο νησί, του Fr. Aug. Hildner. Το «αλλότριο» για την περιοχή προτεσταντικό πρόταγμα, το οποίο επιχείρησε, με την εκπαιδευτική του μεταμφίεση και χρησιμοποιώντας εξαιρετικά συστηματικό τρόπο και άφθονα μέσα, να αναδιατάξει τον ομολογιακό χάρτη του νησιού, δεν είχε τελικά καμιά εμφανή επιτυχία, εκτός από τη εξαιρετική διασπορά των ποικίλων εκπαιδευτικών αγαθών στη Σύρο αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Με την απόσυρση των προτεσταντών, η ορθόδοξη και η ρωμαιοκαθολική κοινότητα του νησιού διατήρησαν ουσιαστικά το διακριτό τους ρόλο στη θρησκευτική και κοινωνική συνείδηση των κατοίκων, χωρίς να καταβληθεί καμιά ιδιαίτερη προσπάθεια να εισχωρήσουν η μία στη δικαιοδοσία της άλλης.