Grecian sculptοrs, Greek Emperors, Greek sailors: Το τρίσημο πριν τον Κ. Παπαρρηγόπουλο
Περίληψη
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει υποστηριχθεί η άποψη πως εισηγητής του τρισήμου της ελληνικής ιστορίας (αρχαιότητα-βυζάντιο-νέος ελληνισμός) υπήρξε ο Κ. Παπαρρηγόπουλος. Όμως ήδη κατά την Τουρκοκρατία τόσο σε ελληνικά όσο και σε ευρωπαϊκά κείμενα εμφανίζονται οι τρεις αυτές περίοδοι ως ελληνικές. Για μεν τα ελληνικά κείμενα της περιόδου βεβαίως εμφανίζεται ο όρος Ρωμηός για να δηλώσει τον Έλληνα της εποχής και έτσι δημιουργείται μία σχετική αμφιβολία. Για δε τα ευρωπαϊκά κείμενα ο όρος που χρησιμοποιείται τόσο για τους αρχαίους, όσο και για τους σύγχρονους Έλληνες είναι Greek. Στις περισσότερες βέβαια αναφορές των Ευρωπαίων συνδέονται σαφώς οι αρχαίοι Έλληνες με τους νεοτέρους, αλλά απουσιάζει συνήθως ο συνεκτικός κρίκος, το Βυζάντιο, πράγμα που οφείλεται αφενός στο όνομα που του απέδωσε ο Ιερώνυμος Βόλφ, ο πατέρας της Βυζαντινολογίας και το οποίο δεν ανακαλεί άμεσα το «Έλλην» και αφετέρου στην άγνοια και κακοπιστία των Ευρωπαίων για το Βυζάντιο. Σε αυτήν την ανακοίνωση εξετάζουμε ένα παράδειγμα ευρωπαϊκού περιηγητικού κειμένου, όπου με σαφήνεια γίνεται αναφορά και στις τρεις περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Πρόκειται για το A Journey through the Crimea to Constantinople της λαίδης Craven, η οποία ταξίδεψε στα 1786 από την Δυτική Ευρώπη μέχρι την Ρωσία και ακολούθως μετέβη στην Κωνσταντινούπολη από όπου κατόπιν επισκέφθηκε και τα νησιά του Αιγαίου. Η βρετανίδα περιηγήτρια παρά την μάλλον αρνητική εικόνα που δίνει στις ταξιδιωτικές επιστολές της για τους Έλληνες της εποχής της, τους συνδέει τόσο ονοματολογικά όσο και ιστορικά με τους αρχαίους Έλληνες, αλλά –και εδώ βρίσκεται η σπουδαιότητα της αναφοράς της- και με τους βυζαντινούς. Αντιλαμβάνεται τις τρεις αυτές ιστορικές φάσεις, με τον ίδιο τρόπο που τις αντιλαμβανόταν και ο Παπαρρηγόπουλος ή ακόμη που τις αντιλαμβάνεται και η σύγχρονη ιστοριογραφία. Οι σχετικές αναφορές στο έργο της Craven, τις οποίες θα αναλύσουμε διεξοδικά, ώστε να μην υπάρχει ο κίνδυνος να θεωρηθεί πως αποτελούν απλές χρήσεις του ονόματος με διαφορετικό περιεχόμενο, καταδεικνύουν πως το τρίσημο προϋπήρξε του Παπαρρηγόπουλου. Αν δεν αποτελούσε κοινό τόπο ανάμεσα στους Φαναριώτες από τον 17ο ακόμη αιώνα, όπως εμείς θεωρούμε, τότε οπωσδήποτε υπήρχε στους Ευρωπαίους, για τους οποίους «Greek» χαρακτηριζόταν τόσο ο Μεγαλέξανδρος όσο και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ Απορρήτων, ο Κοραής και ο Κολοκοτρώνης.