Η γλωσσική συγκρότηση της ταυτότητας ως κριτική της μεταπολεμικής παθογένειας σε τρία μονολογικά μυθιστορήματα της μεταπολίτευσης
Περίληψη
Η ανακοίνωση συζητά και επιχειρεί να ερμηνεύσει τον τρόπο συγκρότησης της ατομικής ταυτότητας σε τρία πολύ γνωστά έργα της ελληνικής μετανεοτερικής πεζογραφίας: Το Κιβώτιο (1974) του Άρη Αλεξάνδρου, το Αντιποίησις αρχής (1979) του Αλέξανδρου Κοτζιά και το Η μητέρα του σκύλου (1990) του Παύλου Μάτεσι. Στα τρία αυτά μυθιστορήματα, που εστιάζονται στα τραυματικά γεγονότα της νεότερης ελληνικής ιστορίας –την Κατοχή, τον Εμφύλιο και τη δικτατορία των συνταγματαρχών–, τα περιστατικά παρουσιάζονται (σχεδόν) αποκλειστικά μέσα από την οπτική των ιδιαζόντων πρωταγωνιστών τους. Πρόκειται αντίστοιχα για έναν χαμαιλεοντικό αγωνιστή του Δημοκρατικού Στρατού –έναν από τους πιο αναξιόπιστους αφηγητές της ελληνικής πεζογραφίας–, έναν χαφιέ, και μία ψυχικά διαταραγμένη κόρη μητρός ‘συνεργασθείσας με τον κατακτητή’. Απηχώντας την παράδοση του δραματικού μονολόγου, οι εξιστορήσεις αυτές αποκαλύπτουν, παράλληλα με τα εξωτερικά γεγονότα, την ίδια την ταυτότητα των προσώπων σε πτυχές της που διαφεύγουν πιθανότατα από τους ίδιους, όχι όμως και από τον αναγνώστη. Ο αποκλεισμός άλλων οπτικών, μέσα από τις οποίες οι χαρακτήρες αυτοί θα μπορούσαν να κριθούν ανεξάρτητα από την αυτοεικόνα που οι ίδιοι προβάλλουν, έχει υποκατασταθεί στα έργα που εξετάζονται από τα ίδια τα υλικά που συναποτελούν την ταυτότητα των προσώπων. Η ανακοίνωση διερευνά τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα κατ’ επίφαση μονολογικά κείμενα απηχούν τους κάθε είδους συμβατούς ή αντικρουόμενους λόγους που απαρτίζουν όχι μόνο την ταραχώδη πραγματικότητα που πραγματεύονται αλλά και τον ίδιο τον εσώτερο εαυτό των προσώπων που την μεταφέρουν. Η αναγνώριση της διαλογικής συγκρότησης της ταυτότητας, δηλαδή του λόγου ως φορέα παραγωγής και όχι απλής αναπαράστασης μιας ήδη προϋπάρχουσας ταυτότητας, είναι μια ευρέως πια διαδεδομένη θεωρητική πρόταση που φαίνεται να περιγράφει με ακρίβεια τη διαδικασία συγκρότησης της ταυτότητας των μυθιστορηματικών προσώπων που μας απασχολούν. Η εισήγηση που προτείνεται συζητά το πώς η μετανεοτερική αυτή αντίληψη για την ταυτότητα εξυπηρετεί, στα έργα που εξετάζονται, μια κριτική για την ελληνική μεταπολεμική παθογένεια, της οποίας οι ήρωες δεν αποτελούν παρά συμπτώματα.