Αυτοβιογραφία και προσωπική ταυτότητα: οι γραπτές μαρτυρίες για τον Εμφύλιο
Περίληψη
Αυτοβιογραφία και προσωπική ταυτότητα: οι γραπτές μαρτυρίες για τον ελληνικό Εμφύλιο Ο ελληνικός Εμφύλιος αποτέλεσε ένα σκληρό πεδίο στρατιωτικής σύγκρουσης των πρωταγωνιστών του που σημάδεψε έντονα την προσωπική τους ταυτότητά κατά τη διάρκειά του. Η ταυτότητα του καθενός από τους πρωταγωνιστές-υποκείμενα ενδεχομένως υποβαθμίσθηκε και ίσως αλλοιώθηκε μέσα από μηχανισμούς αναγκαστικής συλλογικότητας και πειθαναγκασμού. Αρκετές δεκαετίες αργότερα οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές, ακόμα σημαδεμένοι από εμφυλιακά τραυματικά βιώματα, μας παραδίδουν τη γραπτή τους κατάθεση. Ο αριθμός τέτοιων «γραπτών μαρτυριών» έχει πάρει τα τελευταία χρόνια ογκώδεις διαστάσεις. Στην παρούσα ανακοίνωση θα ασχοληθώ με ένα μικρό μέρος προσωπικών μαρτυριών. Πρόκειται για αυτοβιογραφικά τεκμήρια με λεπτομερείς πληροφορίες για πολιτικές αποφάσεις, για στρατιωτικές μάχες, διωγμούς βασανισμούς, εξορία κλπ. Η προσωπική σκοπιά των συγγραφέων και το έντονο υποκειμενικό στοιχείο είναι έκδηλα. Οι ερώτηση που θέτω είναι η εξής: Τι απέγινε η αλλοιωμένη ταυτότητα των αφηγητών; Η υπόθεση εργασίας είναι επίσης η εξής: οι φορείς προσωπικών τραυματικών βιωμάτων προσπαθούν αν όχι να επανακτήσουν τουλάχιστον να επαναδομήσουν με την ανάκληση της μνήμης γραπτώς την προσωπική τους ταυτότητα. Ωστόσο, δεν πρόκειται πια για την ταυτότητα που αλλοιώθηκε στον Εμφύλιο, αλλά για την ταυτότητα μέσα στο χρόνο μέχρι τη στιγμή που εκδίδεται η μαρτυρία. Αντλώ το ερμηνευτικό πλαίσιο από θεωρητικά μοντέλα των πολιτισμικών επιστημών (ιστορία, ανθρωπολογία) κυρίως περί αυτοβιογραφίας και αυτοβιογραφικής μνήμης. Κεντρική θέση στην αυτοβιογραφική έρευνα κατέχει ο χρόνος και συγκεκριμένου επιλεκτικοί μηχανισμοί. Αυτοί με τη σειρά τους τροποποιούν την ταυτότητα και φτιάχνουν βιογραφίες. Αποφασιστικής σημασίας εδώ είναι οι συνεχείς επανερμηνείες, επαναξιολογήσεις, αλλά και η επιλεκτική λήθη˙ επίσης η επιλεκτική διατήρηση του παρόντος και η επιλεκτική επανεργοποίηση της μνήμης από τα περιεχόμενα του συνειδητού. Ενδεικτική βιβλιογραφία I. Πηγές Αποστολοπούλου, Ναταλία, Δε δουλώνω… Δεν απογράφω. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 41985. Παπαδάκης, Βαγγέλης (Καπετάν Τάσος Λευτεριάς), Αναμνήσεις. Από την Αντίσταση στον Εμφύλιο και την προσφυγιά. Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2003. Τσιλδάρης, Απ., Στα βρόγχια της Ασφάλειας. Αθήνα, Αυτομόρφωση, 1987. Φυτσιλής, Βασίλης, Βαγγελίτσα Κουσιάντζα. Μια ηρωίδα του λαού. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1983. II. Δευτερογενής βιβλιογραφία Brose, Hanns-Georg/Hildenbrand, Bruno (Hrsg.), Vom Ende des Individuums zur Individualität ohne Ende. Opladen 1988. Nassehi, Armin/Weber, Georg, „Zu einer Theorie biographischer Identität. Epistemologische und systemtheoretische Argumente“, in: BIOS 2(1990), 153-187. Nelson, Katherine, „Erzählung und Selbst. Die Entwicklung des autobiographischen Gedächtnisses und des kulturellen Selbst“, in: BIOS 15, 2(2002), 241.263. Niethammer, Lutz, „Kommentar zu Pierre Bourdieu: Die biographische Illusion“, in: BIOS 1(1990). 91-93. Sieder, Reinhard, Die Rückkehr des Subjekts in den Kulturwissenschaften. Wien 2004.