Α-γενής λόγος και έμφυλη ανατροπή στη Μορφίνη: Στερεότυπα λόγου και συμπεριφοράς στο αφήγημα της Νικόλ Ρούσσου
Περίληψη
O Oscar Wilde είχε αποφανθεί κάποτε για τις γυναίκες ότι είναι διακοσμητικό φύλο, δεν έχουν τίποτα ουσιώδες να πούνε, ωστόσο το λένε χαριτωμένα. Το αφήγημα της Νικόλ Ρούσσου ‘Πες στη Μορφίνη ακόμα την ψάχνω’ και η ηρωίδα της, η Ρίκυ, αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα της αντίθετης θέσης. Η λογοτεχνική κριτική έχει ήδη εντοπίσει την αιρετικότητα του έργου στην περιθωριακή χρήση της γλώσσας και στη δυσκολία προσδιορισμού του φύλου της κεντρικής ηρωίδας. Συγκεκριμένα, ο Παντελής Μπουκάλας έχει επισημάνει κάποια από τα ανδροπρεπή χαρακτηριστικά που αποτυπώνει η προφορικότροπη γραφή της Ρούσσου, ενώ ο Δημοσθένης Κούρτοβικ στη βιβλιοκρισία του έργου που έκανε δεν καταχώρισε τη Ρίκυ ως γυναίκα παρά τη σαφή αποκάλυψη του τέλους. Επομένως, τόσο η συγγραφέας όσο και η βασική ηρωίδα της φαίνεται να θεματοποιούν αρκετά εύγλωττα την πρόσληψη των γυναικών ως κοινωνικών και αυτοσυνείδητων όντων. Η πρώτη επειδή επιλέγει να μεταμφιέσει τη γραφή της και γράψει μια ιστορία χωρίς να αποκαλύψει εξαρχής το φύλο της πρωταγωνίστριάς της, η δεύτερη επειδή διαθέτει και ‘παντρεύει’ με πειστικότητα ανδρόγυνα χαρακτηριστικά. Με αποτέλεσμα κύριος άξονας της αφήγησης να καθίσταται η επιτελεστική και συμβατική διάσταση της έμφυλης ταυτότητας, του κοινωνικού φύλου σύμφωνα με τη Judith Butler, καθώς και τα στερεότυπα ως αντιληπτικοί μηχανισμοί οικειοποίησης. Με άλλα λόγια, το βιολογικό και κοινωνικό φύλο της Ρίκυ ανάγονται σε μείζονα οργανωτικό παράγοντα της ιστορίας. Ωστόσο, επειδή ακριβώς το βιολογικό φύλο αποκαλύπτεται μόνο στο τέλος της αφήγησης, το όλο παιχνίδι μπορεί να στηθεί μόνο με όρους αναγνωστικής πρόσληψης του κοινωνικού φύλου, δηλαδή βάσει στερεότυπων αντιλήψεων σχετικά με το τι είναι γυναίκα και πώς αυτή φέρεται σύμφωνα με την κοινή γνώμη. Συνεπώς, στόχος της ανακοίνωσης είναι να εξετάσει, σε ένα πρώτο επίπεδο, τις αποκλίσεις του λόγου της Ρίκυ από το στερεοτυπικά νοούμενο γυναικείο κανόνα βάσει ορισμένων λεξιλογικών, συντακτικών και πραγματολογικών χαρακτηριστικών που διαθέτει. Ενώ στη συνέχεια, σε ένα δεύτερο επίπεδο, επιχειρεί να εξακριβώσει με ποιους τρόπους (αφηγηματικά τεχνάσματα, χαρακτηρολογικά γνωρίσματα, επιστράτευση κοινωνικών στερεοτύπων συμπεριφοράς) η ίδια η συγγραφέας επιτυγχάνει να ‘σκηνοθετήσει’ την πλοκή της ώστε να διατηρήσει λανθάνουσα την ταυτότητα της ηρωίδας της.