Στέση Αθήνη, Όψεις της νεοελληνικής αφηγηματικής πεζογραφίας, 1700-1830. Ο διάλογος με τις ελληνικές και ξένες παραδόσεις στη θεωρία και την πράξη, INE/EIE 115, Βιβλιοθήκη της Ιστορίας των Ιδεών 7, Αθήνα 2010, σελ. 576. Πρόλογος: Π. Μ. Κιτρομηλίδης.
Η μελέτη επιχειρεί μια ιστορικο-γραμματολογική προσέγγιση του πλασματικού πεζού λόγου ως λογοτεχνικού φαινομένου από τις πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνα έως το 1830. Αξιοποιεί θεωρητικές απόψεις και κατευθύνσεις που εγγράφονται στο πλαίσιο των Πολυσυστημικών Σπουδών, των Μεταφραστικών Σπουδών, της Συγκριτικής Γραμματολογίας και των θεωριών της αισθητικής και αναγνωστικής πρόσληψης.
Διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος, «Η Αφηγηματική πεζογραφία και τα είδη της» (επτά κεφάλαια), προσφέρει μια ειδολογική παρουσίαση του αφηγηματικού υλικού, έντυπου και χειρόγραφου, πρωτότυπου και μεταφρασμένου, βασισμένη σε συνδυασμό ποικίλων κριτηρίων (θεματικών, δομικών, μορφολογικών κ.ά.). Βασικός άξονας που διέπει την ειδολογική αυτή ταξινόμηση συνιστά η έννοια του διαλόγου ανάμεσα σε παράδοση και σε νεωτερικότητα, σε γηγενείς και σε ξένες γραμματείες, σε «λαϊκό» και σε «λόγιο» βιβλίο, σε «παιδικό-νεανικό» ανάγνωσμα και σε ανάγνωσμα για ενήλικες. Όπως καταδεικνύεται, πρωταρχική επιδίωξη της ελληνικής γραμματείας είναι ο γραμματειακός συγκρητισμός, η σύναψη διαλόγου με λογοτεχνικά συστήματα που ανήκουν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους (Αρχαιότητα, Βυζάντιο, Αναγέννηση, Μπαρόκ, Διαφωτισμός).
Το δεύτερο μέρος, «Αντιλήψεις και θεωρίες για την αφηγηματική πεζογραφία» (έξι κεφάλαια) διερευνά μια βασική πτυχή του λογοτεχνικού φαινομένου, τον λόγο για την πεζογραφία· λόγος που αναδύεται και συνυφαίνεται με την προσπάθεια αναζήτησης και καθιέρωσης όρων για τα νεωτερικά αφηγηματικά είδη, το διήγημα και το μυθιστόρημα. Οι πρώτες ενδείξεις, μολονότι λανθάνουσες ή αποσπασματικές, ανιχνεύονται σε επιστολικά κείμενα των πρώτων Μαυροκορδάτων· διατυπώνονται ευκρινέστερα στον «Λόγο προτρεπτικό στο γνώθι σαυτόν […]» του Δημήτριου Καταρτζή, προϊόν του διαλόγου του με την Encyclopédie («Discours préliminaire»). Η συνειδητή, πάντως, προσπάθεια θεωρητικής πραγμάτευσης του νεωτερικού αφηγηματικού πεζού λόγου, προϊόν και πάλι διαλόγου με τον ευρωπαϊκό νεοκλασικισιμό, φέρει την υπογραφή του Αδαμάντιου Κοραή, ο οποίος εισηγείται και τον όρο «μυθιστορία». Στην καταξίωση και διάδοση του αφηγηματικού πεζού λόγου συμβάλλουν τα έργα ρητορικής και ποιητικής, ερανίσματα από ξενόγλωσσα εγχειρίδια, καθώς και ο προεπαναστατικός φιλολογικός τύπος. Οι επικρίσεις που διατυπώνονται και ο σκεπτικισμός που κάποτε περιβάλλει την πλασματική, πεζογραφική αφήγηση αφορά κυρίως στην ηθική της ωφέλεια και τη χρησιμότητά της.
Το τρίτο μέρος, «Μετάφραση: η δεσπόζουσα μορφή του διαλόγου με τις ξένες γραμματείες» (πέντε κεφάλαια), είναι αφιερωμένο σε ποικίλες όψεις της διαγλωσσικής μεταφοράς. Εξετάζει την αντίληψη που περιβάλλει τη μετάφραση, η οποία τείνει στην τοποθέτησή της σε υψηλή θέση στην ιεραρχία του γραμματειακού συστήματος, καθώς εναποθέτει σε αυτήν την πραγματοποίηση βασικών πολιτισμικών αναγκών: τον συντονισμό και τη σύμπλευση με την ευρωπαϊκή γραμματεία και την παγίωση μιας νεότερης γλωσσικής μορφής. Οι προβληματισμοί για τη μεταφραστική πράξη, χωρίς να βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της περιόδου, διατυπώνονται, κυρίως, στο πλαίσιο των γλωσσικών αναζητήσεων και, κάποτε, αφήνουν να εννοηθεί τη συνομιλία με τους γάλλους Εγκυκλοπαιδιστές. Η «πιστή» μετάφραση αποτελεί τη διάχυτη τάση, χωρίς ωστόσο να αποκλείει από προσπάθειες αφομοίωσης και χειραγώγησης του ξένου στα πολιτισμικά συμφραζόμενα.
Μέσα από τη σταθερή προσφυγή σε κείμενα του πλασματικού αφηγηματικού λόγου που διαθέτουν αυτονομία και αυτοτέλεια, τουλάχιστον ως προς τον τρόπο δημοσίευσης και διακίνησης, και μέσα από τη διαρκή προσπάθεια της ειδολογικής ή δομικής τους οριοθέτησης και αξιολογικής τους αποτίμησης φαίνεται ότι κατά τη συγχρονική αυτή τομή διαμορφώνεται μια συνείδηση που αναγνωρίζει την ιδιαιτερότητα της πλασματικής πεζογραφίας σε σχέση με τον έντεχνο πεζό λόγο, και τείνει να την τοποθετήσει δίπλα στα λογοτεχνικά γένη και είδη, δημιουργώντας ρήγμα στον έμμετρο λογοτεχνικό κανόνα.
Η έκδοση περιλαμβάνει δύο παραρτήματα. Στο πρώτο παράρτημα παρουσιάζεται αλφαβητικά (κατά συγγραφέα ή τίτλο) το σύνολο του αφηγηματικού υλικού που αποτέλεσε τη βάση της μελέτης (εκτός από τα έντυπα και τα χειρόγραφα, στα περισσότερα από τα οποία έγινε αυτοψία, συμπεριλαμβάνονται αθησαύριστα έργα και αγγελίες στον τύπο). Το δεύτερο παράρτημα προσφέρει τον χρονολογικό πίνακα των έντυπων εκδόσεων. Ακολουθεί βιβλιογραφία και ευρετήριο κυρίων ονομάτων και τίτλων.
Κατηγορίες Nέες εκδόσεις