Μητρότητα και εθνική ανάπτυξη: καθοριστικοί παράγοντες στη διαμόρφωση της γυναικείας ταυτότητας κατά την περίοδο 1900-1940
Περίληψη
Η μητρότητα είναι ένας από τους καθοριστικότερους παράγοντες στη διαμόρφωση της γυναικείας ταυτότητας. Χαρακτηριστική είναι η άποψη της Αικατερίνης Δ. Βαρουξάκη, «διευθύντριας του εξωτερικού Αρσακείου», η οποία, απαντώντας στο δημοψήφισμα του περιοδικού Ελληνική Επιθεώρησις το 1912, τονίζει μεταξύ άλλων ότι η μέριμνα για τη σωστή ανατροφή των παιδιών εξασφαλίζει στην έγγαμο γυναίκα την είσοδό της «εις τον δημόσιον βίον». Η σύνδεση της μητρότητας με εθνικά ιδεώδη είχε ήδη επιχειρηθεί από το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα και αποτυπώθηκε στη διαπαιδαγώγηση και εκπαίδευση των κοριτσιών. Απώτερος στόχος ήταν οι γυναίκες να συμβάλλουν τα μέγιστα στην ανάπτυξη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και στην ενδυνάμωση της εθνικής συνείδησης. Κάτι ανάλογο συνέβη τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Το διάστημα 1900-1940 κλείνει ένας κύκλος κοινωνικοπολιτικών αλλαγών, που άλλαξαν τα σύνορα και τη σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας, και ανοίγεται η περίοδος του Μεσοπολέμου, που στιγματίστηκε από την πολιτική αστάθεια. Πεδίο αναφοράς είναι τα περιοδικά που εξετάστηκαν στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «Η γυναικεία εικαστική και λογοτεχνική παρουσία στα περιοδικά λόγου και τέχνης (1900-1940)». Θα ληφθούν υπόψη τόσο τα λογοτεχνικά κείμενα γυναικών όσο και κριτικές, άρθρα, μελέτες ή σύντομα σχόλια από γυναίκες και άνδρες. Η μελέτη των περιοδικών της περιόδου 1900-1940 δείχνει ότι οι προσπάθειες των γυναικών για χειραφέτηση τον 19ο αιώνα ρίζωσαν και απέδωσαν καρπούς. Τις δύο πρώτες δεκαετίες βέβαια δεν έλειψαν οι φωνές που διατύπωναν έναν αντι-χειραφετικό λόγο, θεωρώντας τις γυναικείες διεκδικήσεις επικίνδυνες κοινωνικά και εθνικά. Διατηρείται εν πολλοίς η τακτική της ήπιας διεκδίκησης της γυναικείας χειραφέτησης, που εδραίωσε η Παρρέν και ο κύκλος της. Τα βασικά αιτήματα των γυναικών αφορούν το δικαίωμα στη μόρφωση, την επαγγελματική εκπαίδευση, την εργασία και την επιλογή συντρόφου, μολονότι η έκφραση της σεξουαλικότητας παραμένει αυστηρά οριοθετημένη. Παράλληλα προβάλλεται η γυναικεία δημιουργία και τα γυναικεία επιτεύγματα. Δεν τίθεται, ωστόσο, το ζήτημα διεκδίκησης πολιτικών δικαιωμάτων, καθώς η ελληνική κοινωνία δε θεωρείται ώριμη να το δεχτεί. Η ενεργός ανάμειξη των γυναικών στα κοινά φαίνεται ότι στην παρούσα φάση πέρασε μέσα και από το κανάλι της μητρότητας, την οποία στήριζαν χειραφετημένες και μη, ιδιαίτερα κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν ο αγώνας των γυναικών θα τεθεί σε νέες βάσεις. Οι φεμινιστικές διεκδικήσεις εντάσσονται στην ευρύτερη προσπάθεια για κοινωνική αναμόρφωση και βελτίωση των όρων ζωής των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων. Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία παρουσιάζεται όλο και συχνότερα υπό το πρίσμα κοινωνικο-πολιτικών ρευμάτων, κυρίως δε, ιδεών σοσιαλιστικών. Είναι ενδεικτικό ότι η μητρότητα χρησιμοποιείται από την Αριστερά προκειμένου να προβάλει και να ενισχύσει τα κοινωνικά και φιλειρηνικά της αιτήματα. Πως επέδρασε η σύνδεση της μητρότητας με την εθνική ανάπτυξη στη διαμόρφωση της γυναικείας ταυτότητας; Η ενίσχυση των γυναικείων διεκδικήσεων μέσω της διαπλοκής τους με σκοπούς εθνικούς ήταν τελικά επωφελής για τη γυναικεία χειραφέτηση ή μήπως δημιούργησε προβλήματα που απαιτούσαν ριζοσπαστικότερες θέσεις; Πως θα αντιμετωπιστούν τέτοιου είδους ζητήματα κατά τον Μεσοπόλεμο; Με την ανακοίνωση στο συνέδριο ελπίζω να δοθεί μια πρώτη απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα. Η παρούσα ανακοίνωση εντάσσεται στα πλαίσια του πάνελ με θέμα: Έμφυλες ταυτότητες και γυναικεία γραφή τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.