Οι ιδιωτικές εκφράσεις ως εθνικές ιδιότητες της γλώσσας με βάση τις συντακτικές αλλαγές στα ελληνικά, γεωργιανά και ρωσικά
Περίληψη
Στην εισήγησή μας θα αναλύσουμε τις ιδιωτικές εκφράσεις ως χαρακτηριστικά στοιχεία της γλώσσας, που αποδεικνύουν την εθνική ταυτότητα του λαού και αποτελούν βάση της διαμόρφωσης της νοοτροπίας του έθνους. Είχαμε διαλέξει τους ιδιωτισμούς που αποτελούνται από συστατικές λέξεις: ψυχή, καρδιά και απαντώνται σε πολλές γλώσσες, άρα πρέπει να έχουν πολλά κοινά στοιχεία σε διάφορες γλώσσες και να είναι πιο κατανοητοί για άλλους λαούς. Ωστόσο, αυτό που μας ενδιέφερε ήταν να υπογραμμίσουμε ότι παρ’ όλες τις ομοιότητες που βρίσκουμε σε διάφορες γλώσσες (σε περίπτωσή μας οι γλώσσες αυτές είναι: ελληνική, γεωργιανή και ρωσική), η καθεμία έκφραση σχηματίζεται σύμφωνα με τους κανόνες της καθεμίας γλώσσας και προσδιορίζεται για μια συγκεκριμένη γλωσσική κοινότητα, φανερώνοντας την ταυτότητα της γλώσσας. Η μελέτη που διεξάχθηκε είχε δύο κατευθύνσεις: 1) το λεξικό πλαίσιο των προαναφερόμενων ιδιωτισμών και η απόδοση τους σε άλλες γλώσσες, καθώς και 2) το συντακτικό τους ρόλο στον σχηματισμό της πρότασης. Σύμφωνα με τη γενετική γραμματική του Noam Chomsky, η παραγωγή των προτάσεων της γλώσσας γίνεται με βάση την έννοια των μετασχηματιστικών νόμων. Οι νόμοι αυτοί μετατρέπουν τους συνδυασμούς λέξεων σε πλήρη τελικά σχήματα, τα οποία αποτελούν τις προτάσεις μιας γλώσσας. Σε περίπτωσή μας οι συνδυασμοί λέξεων που μας ενδιαφέρουν είναι στερεότυπες φράσεις – οι ιδιωτικές εκφράσεις. Οι εκφράσεις αυτές μελετήθηκαν μέσα στις προτάσεις που αντικατοπτρίζουν την πραγματική εικόνα της σύγχρονης γλώσσας με βάση το γλωσσικό υλικό του Σώματος Κειμένων του Εθνικού Θησαυρού Ελληνικής Γλώσσας. (βλ. http://hnc.ilsp.gr). Η μετάφραση των ιδιωτισμών από τη γλώσσα-πηγή στη γλώσσα-στόχο μπορεί να γίνει με διάφορες άμεσες και έμμεσες τεχνικές. Στην εισήγησή μας αναφέρεται μόνο μια τεχνική, που μας ενδιαφέρει λόγω των γραμματικών αλλαγών που γίνονται κατά την απόδοση σε μια άλλη γλώσσα. Η τεχνική αυτή είναι λεγόμενη μετάταξη ή μετάθεση (transposition) που περιλαμβάνει γραμματικές αλλαγές, συνήθως συντακτικές-συνταγματικές που είναι αναγκαίες για την εξασφάλιση του περιεχόμενου της γλώσσας-πηγής. Έτσι π. χ. η ιδιωτική έκφραση πήγε η ψυχή στην Κούλουρη (τα κακάρωσε, έπιασε πανικός), που είναι καθαρά εθνικού χαρακτήρα, κατά την απόδοση στη γλώσσα-στόχο υπέστη πολλές μετατροπές (όχι μόνο από την λεξική άποψη, αλλά και από τη συντακτική). Θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε αυτές τις αλλαγές με εξής σχήμα: L1 (P + S + AM prepos. )→ L2 (S + AM pospos.+ P )(απόδοση στη γεωργιανή γλώσσα) L1 (P + S + AM prepos. )→ L3 (P ) (απόδοση στη ρωσική γλώσσα) Όμως στην πρόταση η φράση αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί με άλλο συντακτικό μοντέλο, όπως είναι, π.χ.: Η ψυχή του Ίβκοβιτς, βέβαια, πήγε στην Κούλουρη. (ΔΡΥΜΩΝΑΣ Η., Χ.Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις, Α.Ε. (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ), 1999/02/18). L1 (S + Att + AM + P + AM prepos.) = X s + (P + AM prepos.) + Att. + AM → L2 (S + O + AM + AM postpos + P.) = X o+ AM postpos. + P +S+AM L1 (S + Att + AM + P + AM prepos.) = X s + (P + AM prepos.) + Att. + AM → L3 (S + AM + P.) = X p +S + AM Όπου L1 είναι η γλώσσα-πηγή, L2 και L3 – η γλώσσα-στόχος (αντίστοιχα γεωργιανή και ρωσική), X – η ιδιωτική έκφραση, P – κατηγόρημα, S – υποκείμενο, O – αντικείμενο, AΜ – επιρρηματικός προσδιορισμός, Att. – ετερόπτωτος προσδιορισμός, AMprepos. – εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός. Οι αλλαγές που βλέπουμε είναι εξής: στην ελληνική φράση το υποκείμενο αλλάζει θέση με το κατηγόρημα, και ο ιδιωτισμός διασπάται, δεν είναι πια παγιωμένη έκφραση, στη γεωργιανή γλώσσα το υποκείμενο γίνεται αντικείμενο, ενώ ο ετερόπτωτος προσδιορισμός υποκείμενο, στη ρωσική γλώσσα δεν έχουμε αλλαγές, γιατί κατ’ ουσία η φράση δεν είναι ιδιωτισμός. Στην εισήγηση θα αναφερθεί η ανάλυση άλλων ιδιωτισμών με παραδείγματα. Από μελέτη φαίνεται καθαρά ότι η καθεμία γλώσσα έχει δικό της μηχανισμό για τον σχηματισμό των ιδιωτικών εκφράσεων, βέβαια αυτό εξαρτάται α) από τις λεξικές (ή κοσμοθεωρητικές) διαφορές, β) από συντακτικούς κανόνες αναφερομένων γλωσσών, γ) καθώς και από την ιδιαιτερότητα ή καλύτερα να πούμε ταυτότητα καθεμίας γλώσσας.