Λίλια Μπάναχ

Μεταμοντέρνο στα μυθιστορήματα της Μάρως Δούκα

Σ’αυτήν την εισήγηση, παίρνοντας ως παράδειγμα δύο μυθιστορήματα της συγγραφέως από την Αθήνα, της Μάρως Δούκα: «Εις τον πάτο της εικόνας» (1990) και «Ουράνια μηχανική» (1999) επιχειρούμε να παρακολουθήσουμε τις μεταμοντερνιστικές τεχνικές σ’αυτά τα έργα, αναλύοντας το σύστημα των ηρώων, την πλοκή,τον χώρο της αφήγησης.
Καθιερώνοντας το είδος του έργου «Εις τον πάτο της εικόνας» ως «μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα» η Μάρω Δούκα εισάγει στο κείμενο τη μορφή του ήρωα – συγγραφέα, τον δικηγόρο Αλέξανδρο Παπαδάκο, αντιπροσωπευτικό τύπο «διανοούμενου» αστού που γράφει μυθιστόρημα με ήρωα τον ταξιτζή Αντώνη Λύτρα.

Η πλοκή αυτού του μυθιστορήματος δίνει παράδειγμα της εσωκειμενικής αντανακλαστικότητας, επειδή στη διάρκεια της δημιουργίας του έργου ο Παπαδάκος εξηγεί τις σκέψεις που εξέφρασε και αναλύει τις πράξεις των ηρώων του.
Η δράση του μυθιστορήματος ξετυλίγεται σε δύο χώρους: στον κόσμο τον ρεαλιστικό και στον επινοημένο. Έτσι εφαρμόζεται η μεταμοντερνιστική τεχνική του διπλασιασμού.

Πρέπει να επισημάνουμε και την τάση της μυθοποίησης σ’αυτό το έργο. Έτσι, ο Παπαδάκος πάντα απευθύνεται στην Ηώ κρατίστη, τη θεά της αυγής, η οποία αντιπροσωπεύει την συγγραφική του έμπνευση και ταυτόχρονα παίζει το ρόλο του εσωτερικού δικαστή του. Αυτή η ερμηνεία πλησιάζει την μεταμοντερνιστική έννοια του «Άλλου».

Στο μυθιστόρημα «Ουράνια μηχανική» η Μάρω Δούκα συνεχίζει τα πειράματα με τα μεταμοντερνιστικά στοιχεία.
Το πρώτο χαρακτηριστικό του μεταμοντερνισμού σ’αυτό το έργο είναι η ερμηνεία του κεντρικού ήρωα. Ο Ιάκωβος Νταλιάνης δεν είναι πια πολιτικός κρατούμενος, αλλά ανήλικος εγκληματίας που συνειδητά διαπράττει παρανομίες.
Το άλλο μεταμοντερνιστικό χαρακτηριστικό αυτού του έργου είναι η τάση του καρναβαλιού. Στο μυθιστόρημα ο κόσμος που δημιουργείται μοιάζει με το καρναβάλι στη διάρκεια του οποίου μπερδεύονται πρόσωπα και μάσκες. Έτσι η Κασσαβέτεια παρουσιάζει τη θεατρική σκηνή στην οποία ανεβαίνουν οι δρώντες του καρναβαλιού και ο κόσμος έξω από τη φυλακή είναι τα παρασκήνια που μαθαίνονται οι ρόλοι που μετά θα παιχτούν στη σκηνή.

Σ’αυτό το μυθιστόρημα υπάρχει και η μεταμοντερνιστική τάση στον συνδυασμό των διαφόρων ειδών της τέχνης. Λ.χ. στη βάση της δομής βρίσκεται η κινηματογραφική τεχνική του αντίθετου μονταρίσματος με την βοήθεια της οποίας στη μορφή του Ιακώβου πάντα αντιπαρατάσσεται ο διανοούμενος, «άνθρωπος χωρίς ιδιότητες», alter ego του πρωταγωνιστή, υπάκουος στις απαιτήσεις της εποχής, αναγκασμένος να δουλεύει στο σωφρονιστικό των ανηλίκων και παντρεμένος με την αγαπημένη του Ιακώβου, την Μάρη.
Όσο αφορά τη δομή του αφηγήματος σ’αυτό το μυθιστόρημα η κ. Δούκα παρουσιάζει ένα είδος χρονικής που ο πρωταγωνιστής ταυτόχρονα παίζει το ρόλο του αφηγητή και του ήρωα. Για να δημιουργηθεί η πλήρης εικόνα, η συγγραφέας χρησιμοποιεί πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη τεχνική. Τέτοια χρήση της αρχής της πολλαπροοπτικής, που σημαίνει την ισοτιμία όλων των οπτικών γωνιών είναι χαρακτηριστικό του μεταμοντερνισμού.
Η ύπαρξη των δύο χώρων, χαρακτηριστική για τα μεταμοντέρνα κείμενα, παρατηρείται και σ’αυτό το έργο επειδή εδώ σαν να στήνεται η γέφυρα μεταξύ του κόσμου μέσα στη φυλακή και έξω απ’αυτήν.

Ως αποτέλεσμα μπορούμε να πούμε ότι οι καλλιτεχνικοί τρόποι που χρησιμοποιεί η Μάρω Δούκα: ο συνδυασμός των διάφορων ειδών της τέχνης, οι αρχές της διακειμενικότητας, πολλαπροοπτικότητας, οι αλλαγές στην κατηγορία του αφηγητή, διπλόγραμμη υφή, μεταβολές της μορφής του κεντρικού ήρωα μας επιτρέπουν να μιλάμε για την μεταμοντερνιστική τάση των αναλυμένων μυθιστορημάτων.