Η αρχετυπική πάλη αρσενικού/θηλυκού στην «Κλυταιμνήστρα (κατ’ όναρ και καθ’ ύπαρ)» του Κυρ. Χαραλαμπίδη
Περίληψη
Σε αυτή την εργασία διερευνάται το ζήτημα των έμφυλων ρόλων, θέμα τoυ οποίου οι ιδιαίτερες σημασίες αναδεικνύονται με τον πλέον πρόσφορο τρόπο, όταν συνδυάζονται και συμπλέκονται με ό,τι αφορά «την αναγκαία συνιστώσα της ταυτότητας», την ετερότητα στην οποία επενδύονται οι συλλογικές παραστάσεις, τα ιδεολογήματα, οι φαντασιώσεις και οι προκαταλήψεις ενός πολιτισμού, σε δεδομένη ιστορική στιγμή. Είναι γνωστό ότι ο μύθος των Ατρειδών υποκρύπτει, αφενός, μία πάλη η οποία διαρρηγνύει τον οικογενειακό ιστό και αφετέρου, ανασύρει στην επιφάνεια τον αέναο αγώνα επικράτησης του αρσενικού έναντι του θηλυκού και αντίστροφα. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρείται η ανάδειξη της ανδρικής φύσης της Κλυταιμνήστρας, μέσα από τη χρήση θεωρητικών εργαλείων, ικανών να βοηθήσουν στην κριτική «ανάγνωση» των λόγων που αφορούν τον έμφυλο λόγο αλλά και μέσα από την παράλληλη ανάγνωση των ομηρικών επών, του Αγαμέμνονα και των Χοηφόρων του Αισχύλου, της Ηλέκτρας του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, κείμενα με τα οποία, εμφανώς, συνομιλεί ο κύπριος ποιητής. Οι αρχαίοι κλασικοί συγγραφείς αποδίδουν στην Κλυταιμνήστρα αντρική υπόσταση και έναν δυναμισμό που ταιριάζει μόνο σε άντρα. Η Κλυταιμνήστρα επιθυμεί να έχει και την εξουσία, την οποία σφετερίζεται, αυτή μία «ξένη» (Vernant, 1989:219), διαπράττοντας φόνο, ενώ έχει δίπλα της ως συνοδοιπόρο και επίσης σφετεριστή της βασιλικής εξουσίας, στον οίκο των Ατρειδών, τον Αίγισθο, επίσης έναν ξένο. Με αυτήν της την ενέργεια προσεταιρίζεται απόλυτα την ανδρική φύση. Η ανδροπρεπής της φύση υιοθετείται και από τον κύπριο ποιητή που την αναδεικνύει, πρωτίστως και εμφαντικά, με τα ρήματα «γεννά και τίκτει», υπονοώντας τη διπλή της φύση, αυτήν του άρρενος και του θήλυ, με τη γυναικεία της υπόσταση να υποχωρεί έναντι της ανδρικής. Στο σύγχρονο ποίημα, ανακαλείται «ο άντρας της γυναίκας» (Ευριπίδης, Ηλέκτρα) και ο δειλός άντρας με «καρδιά γυναίκας» (Αισχύλος, Χοηφόροι), ο οποίος δεν ακολούθησε τους συμπατριώτες του στον πόλεμο της Τροίας. Είναι γεγονός ότι η Κλυταιμνήστρα, στο ποίημα του Χαραλαμπίδη, σηκώνει όλο το βάρος της ανόσιας πράξης της, γεγονός που υπογραμμίζεται από την κυρίαρχη παρουσία της επί σκηνής και την απουσία δράσης από την πλευρά του Αίγισθου που τονίζει ακόμη περισσότερο την κινητικότητα της ολέθριας γυναίκας και την ανδρική της θέληση για δύναμη. Επιπλέον, η βασίλισσα του Άργους φαίνεται να απομυθοποιεί τον εραστή της και να τον απαξιώνει, αφού εμφιλοχωρεί μία χροιά περιφρόνησης. Σύμφωνα με τη Σχολή του Jung, μέσα στην ανθρώπινη ψυχή υπάρχει αντιπαλότητα ανάμεσα σε μία αρσενική (ουράνια) και μια θηλυκή (γήινη) αρχή. Το αρχέτυπο του μύθου αναζητείται στην αντίθεση μεταξύ πατριαρχίας και μητριαρχίας, ουράνιου και χθόνιου, μεταξύ Animus και Anima. (Brunel, 1992:43). Η αιώνια πάλη αρσενικού – θηλυκού, που λανθάνει στο ποίημα, ενισχύεται από την κίνηση που ακολουθεί ο κορμός του δέντρου, εστιακό σημείο της ανάγνωσης, που ανυψώνεται προς το Επέκεινα. Σημειολογικά, η εικόνα αυτή συνάπτεται με συμφραζόμενα που σχετίζονται με τη μεταστροφή από τη λατρεία της Μάνας-θεάς Γης στη λατρεία του Ουράνιου θεού πατέρα. Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, ο ποιητής να παίζει και με τα διάφορα επίπεδα ανόδου της ψυχής που έχει κατακόρυφη πορεία και να καταγράφει, με συμβολικό τρόπο, την ανύψωσή της από τα χαμηλότερα στα ψηλότερα ώστε να εξελιχθεί και να φτάσει στην τελειότητα.