Το Πάσχα του 2017 κυκλοφόρησε και ο δέκατος τέταρτος τόμος της σειράς “Λαογραφία” (Β. Πούχνερ), της οποίας οι προετοιμασίες είχαν αρχίσει το 2007, σε μια κρίσιμη φάση της ελληνικής λαογραφίας, που δέχτηκε αδικαιολόγητες επιθέσεις και κριτικές εκ μέρους ορισμένων εκπροσώπων της κοινωνικής ανθρωπολογίας, και υπέστη ορισμένες συρρικνώσεις σε θεσμικό επίπεδο. Πιστεύω πως η σειρά αυτή, που καλύπτει μεγάλα τμήματα της συστηματικής λαογραφίας, σε συνεργεία με άλλες ανανεωτικές εργασίες μιας “νεωτερικής” λαογραφίας, συνέβαλε αποφασιστικά στο γεγονός, πως οι όροι της αντιπαράθεσης έχουν αντιστραφεί και η λαογραφία μιλάει πλέον από θέση ισχύος. Ελπίζω πως η εξέλιξη αυτή θα βρει μελλοντικά και κάποια έκφραση σε θεσμικό επίπεδο· πρώτα ενθαρρυντικά σημάδια υπάρχουν.
Η σειρά αυτή συνοδεύτηκε και από δύο τόμους θεωρητικών δοκιμίων (2011, 2014), που άνοιξαν ακόμα περισσότερο το θεματικό εύρος της συγχρονης λαογραφίας ως επιστήμης του συνολικού πολιτισμού του ανθρώπου, προς την αναστοχαστική διάσταση μιας φιλοσοφίας του πολιτισμού, και προς μια συγκριτική μεθοδολογία που δεν περιορίζεται πια σε εθνικά ή γλωσσικά επίπεδα, αλλά επεκτείνεται σε ευρύτερους γεωγραφικούς χώρους με κοινή ιστορία και ομοιογενή πολιτισμό. Για την καλύτερη προβολή της λαογραφίας της Ελλάδας σ’ ένα διεθνές επίπεδο, συντάχθηκε η ξενόγλωσση βιβλιογραφία της ελληνικής λαογραφίας, δηλ. βιβλία και άρθρα για τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό γραμμένα στις βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες (2011). Ταυτόχρονα και με την ίδια σκοποθεσία ολοκληρώθηκε και μια συγκριτική τριλογία, γραμμένη στα γερμανικά, για το λαϊκό πολιτισμό όλων των λαών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στη μεταβυζαντινή εποχή, όπου το ελληνικό μέρος έχει από τη φύση του σημαντική θέση. Ο Α΄ τόμος ήταν αφιερωμένος στη λογοτεχνία (15ος έως πρώιμος 20ός αιώνας) (2015), ο Β΄ τόμος ασχολήθηκε με τον προφορικό λόγο (τραγούδι και αφήγηση) (2016) και ο Γ΄ τόμος με μορφές της τελεστικότητας και του φαντασιακού (2017).
Για το συνολικό αυτό έργο θα οργανωθεί τον Δεκέμβριο του 2017 ημερίδα με θέμα τον απολογισμό της συμβολής αυτής στις σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις γύρω από τον λαϊκό πολιτισμό και τις μελλοντικές προοπτικές που ανοίγονται.
Επισυνάπτoνται το βιβλιογραφικό στίγμα των τόμων αυτών και τα περιεχόμενα για πληρέστερη ενημέρωση.
Β. Πούχνερ
Θεωρητική Λαογραφία. Έννοιες – μέθοδοι – θεματικές, Αθήνα, εκδόσεις Αρμός 2009 (Λαογραφία 1), σελ. 691. (Μέρος Α΄. Ορολογία και έννοιες: 1. Σύγχρονη Λαογραφία. Η ελληνική περίπτωση, 2. Ευρωπαϊκή Λαογραφία – Ευρωπαϊκή Εθνολογία – Ευρωπαϊκή Ανθρωπολογία, 3. Ελληνική Λαογραφία και Ethnologia Europaea. Εκλεκτικές συγγένειες και κοινές προοπτικές, 4. Ιδεολογικές συνιστώσες της Ελληνικής Λαογραφίας στην ιστορική της πορεία. Από την απόδειξη της συνέχειας στο ξεπέρασμα της μη συνέχειας, 5. Ο λαϊκός πολιτισμός σε παρελθόν και παρόν, 6. Εννοιολογικά ζητήματα Α΄. Έθιμα, τελετή, δρώμενο, 7. Εννοιολογικά ζητήματα Β΄. Παίγνιον και παιχνίδι. Μέρος Β΄. Μοντέλα – μέθοδοι – φαινόμενα: 8. Σύγκριση και τυπολογία, 9. Μετωνυμία και ετεροχρονία, 10. Τυπολογική μεταφορά και αναλογικός συνειρμός. Τρόποι σκέψης ανάμεσα στον θρησκευτικό διαλογισμό και τη μαγική πράξη, 11. Τόποι και τρόποι του λαϊκού πολιτισμού, 12. Λαϊκός πολιτισμός και σημειολογία, 13. Μουσειακή επιβίωση και αισθητική αποτίμηση, 14. Η μεγάλη και η μικρή απόσταση. Αναστοχασμοί της επιτόπιας έρευνας. Μέρος Γ΄ Σύγχρονες θεματικές: 15. Το εποχικό δράμα και το κοινωνικό δράμα, 16. Ο λαϊκός πολιτισμός ως σκηνοθεσία. Φολκλορισμός, τουρισμός και αστική νοσταλγία, 17. Αξίες, συμπεριφορές, αισθήματα. Μορφές της παραδοσιακής προσποίησης, 18. Παραδοσιακή και σύγχρονη δαιμονολογία, 19. Μεταβολές του χώρου και του χρόνου στον σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό, 20. Παραδοσιακή κοινωνική δικτύωση και πελατειακό πολιτικό σύστημα, 21. Λαϊκά θεάματα και συλλογική πρόσληψη).
Συγκριτική Λαογραφία Α΄. Έθιμα και τραγουδιά της Μεσογείου και της Βαλκανικής, Αθήνα, εκδόσεις Αρμός 2009 (Λαογραφία 2), σελ. 362. (1. Διαπόμπευση και θάνατος του Ιούδα Ισκαριώτη. Ένα μεσογειακό έθιμο, 2. Lazarus redivivus. Θρησκευτικό τραγούδι και ανοιξιάτικος αγερμός στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, 3. Το «κορίτσι της βροχής». Η παράκληση για τερματισμό της ανομβρίας στην ορθόδοξη παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό, 4. Δικαστές και δικαστήρια του καρναβαλιού. Από τα Καρπάθια στον Ψηλορείτη και από τα Απένινα στον Καύκασο, 5. Εκλστατικοί χοροί στη Χερσόνησο του Αίμου. Padalice, Căluşarii, Αναστενάρια).
Συγκριτική Λαογραφία Β΄. Δημώδη βιβλία και λαϊκά θεάματα στη Χερσόνησο του Αίμου, Αθήνα, εκδόσεις Αρμός 2009 (Λαογραφία 3), σελ. 252. (1. Δημώδη βιβλία και λαϊκά αναγνώσματα. Δρόμοι της πρόσληψης στη Χερσόνησο του Αίμου, 2. Παραστατικά δρώμενα και λαϊκά θεάματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Μορφολογία, τυπολογία, βιβλιογραφία).
Ιστορική Λαογραφία. Η διαχρονικότητα των φαινομένων, Αθήνα, εκδόσεις Αρμός 2010 (Λαογραφία 4), σελ. 750. (1. Το “βάπτισμα” των αγαλμάτων. Πρωτοχριστιανική λατρεία και ελληνιστική εικονοτροπία, 2. Η γιορτή των νεκρών και της άνοιξης. Από τα ρωμαϊκά rosalia στον μεσαιωνικό ροδισμόν και από τις σλαβικές rusalki στο Σάββατο του ρουσαλιού, 3. Βυζαντινή αυλική εθιμοτυπία και εκκλησιαστικό εορτολόγιο, 4. Το μεσαιωνικό έθιμο του «Άρατε πύλας» σε Δύση και Ανατολή, 5. Το κονταροχτύπημα στη Μεσόγειο στα νεότερα χρόνια, 6. Αδελφοποιία. Από το ρωμαϊκό δίκαιο στην πατριαρχική απαγόρευση, 7. Ο Βενετοτουρκικός πόλεμος (1685-1689) στον καθρέφτη γερμανικών δημοτικών τραγουδιών, 8. Το ανώνυμο κρητικό ποίημα Παλαιά και Νέα Διαθήκη από λαογραφική σκοπιά, 9. Γαλλοϊταλικές πηγές για τον λαϊκό πολιτισμό στην παλαιά Νάξο, 10. Τάματα και κουρμπάνια. Ποιμαντικές πρακτικές και αρχαίες συνήθειες, 11. Βυζαντινός Οιδίπους και απόκρυφος Ιούδας. Για τη διαχρονικότητα της ενοχής, 12. Ο Σαμπατάι Τσβι και το ζακυνθινό καρναβάλι στο έτος της αποκαλύψεως 1666).
Kοινωνιολογική Λαογραφία. Ρόλοι – συμπεριφορές – αισθήματα, Αθήνα, εκδόσεις Αρμός 2010 (Λαογραφία 5), σελ. 422. (1. Κοινωνιολογία των ηλικιών και γυναικεία έθιμα. Από το κορίτσι στη γερόντισσα στα δρώμενα του εορτολογίου της Βαλκανικής, 2. Η γιορτή της μαμμής και ο φεμινισμός. Προς την ανατροπή των κοινωνικών ρόλων, 3. Μυητικές δομές στους εφηβικούς αγερμούς του χειμώνα, 4. Στον παράδεισο της κοινωνικής προΰπαρξης. Τα παιδικά κάλαντα, 5. Η ομορφιά του κορμιού και η σωματική δυσπλασία, 6. Ο γέρος και η γριά στον λαϊκό πολιτισμό. Από το σεβασμό στο χλευασμό, 7. Τα παινέματα ως πηγή μιας ιστορικής αγροτικής κοινωνιολογίας, 8. Το αίσθημα του ιερού και του ευτράπελου στα ελληνικά λαϊκά δρώμενα, 9. Η γλώσσα του σώματος. Χειρονομίες, επικοινωνίες, υβριστικά σχήματα, 10. Vita exemplativa. Αξίες και συμπεριφορές στην προφορική αυτοβιογραφία. Το παράδειγμα των Απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη).
Παραμυθολογικές μελέτες Α΄. Η ξεχασμένη νύφη. Από την ιταλική Αναγέννηση στο ελληνικο λαϊκό παραμυθι, Αθήνα, Αρμός 2011 (Λαογραφία 6), σελ. 470. (Α. Το παραμύθι: 1. Η διάδοση του παραμυθολογικού τύπου AaTh 313c, 2. Η Ξεχασμένη Νύφη στη λογοτεχνία της ιταλικής Αναγέννησης, 3. Οι ελληνικές παραλλαγές του παραμυθιού, Β. Το έμμετρο μέρος: 1. Στίχοι στο παραμύθι, 2. Το ζήτημα της προέλευσης, 3. Το πρόβλημα του είδους, 4. Προβλήματα αποκατάστασης του αρχικού κειμένου, 5. Μια υπόθεση για την αναστήλωση του περιεχομένου της κωμωδίας, Γ. Το απόσπασμα του έργου: 1. Το αποκατεστημένο κείμενο, 2. Αμφίβολοι στίχοι και στατιστική συχνότητας, 3. Η αλληλουχία των στίχων και τα ομιλούντα πρόσωπα, 4. Το κείμενο των έμμετρων τμημάτων στις κυριότερες παραλλαγές).
Παραμυθολογικές μελέτες Β΄. Μυθολογικά και άλλα θέματα, Αθήνα, Αρμός 2012 (Λαογραφία 7), σελ. 227. (1. Το παραμύθι του Οιδίποδα και τα παραμύθια της μοίρας (AaTh/ATU 930-949), 2. H ελληνική μυθολογία στο προφορικό παραμύθι: Ορφεύς και Πέλοψ, 3. Ιστορίες και μοτίβα: η μαγική φυγή, ο δολοφόνος των γυναικών, οι τρεις πριγκίπισσες και ο δράκος, 4) Δρώμενα και παραστάσεις στο λαϊκό παραμύθι, 5. Η συλλογή νοτιοσλαβικών παραμυθιών του Friedrich Salomo Krauss, 6. Η μορφή του Έλληνα στα νοτιοσλαβικά παραμύθια. Συμβολή στην έρευνα των ενθοστερεοτύπων, 7. Ο κατάλογος των ελληνικών παραμυθιακών τύπων και παραλλαγών του Γεωργίου Μέγα. Ιστορία και τύχη ενός προσωπικού αρχείου).
Μελέτες για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι, Αθήνα, Αρμός 2013 (Λαογραφία 8), σελ. 542. (1. Το ιστορικό τραγούδι της “Βιέννας”. Η δεύτερη πολιορκία της Βιέννης από τους Τούρκους (1683) σε κρητική ιστορική ρίμα, 2. Η κρητική παραλογή της Ερωφίλης. Η τραγωδία του Γεωργίου Χορτάτση στην προφορική παράδοση, 3. Το χρονικό του 20ού αιώνα στο ελληνικό ιστορικό τραγούδι, 4. Ο ξένος και η ξενιτιά. Τα μαγικά δεσμά της καταγωγής και η κρίση της ταυτότητας, 5. Τα θρησκευτικά κάλαντα του Δωδεκαημέρου και η δομή τους, 6. Σάτιρα και “πορνογραφία” στο αποκριάτικο τραγούδι, 7. Σαράντα χρόνια έρευνας στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι).
Eθνογλωσσολογικές μελέτες. Μορφολογίες – σημασίες – ετυμολογίες, Αθήνα, Αρμός 2013 (Λαογραφία 9) σελ. 209. (1. Cave canem. Σημασιολογικές περιδιαβάσεις γύρω από τον σκύλο, 2. Δοκίμιο για τους καλικαντζάρους, 3. Πόθεν η κοινή λέξις «ρουγκάτσια»;, 4. «Περπερούνα περπατεί» σ’ όλη την ορθόδοξη Βαλκανική, 5. Kalojan και Καλογιάννης, scalojan και Σκυλογιάννης, 6. Η μπάμπω και ο γέρος στην εθιμική ονοματολογία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, 7. Ποικίλα μορφολογικά, ετυμολογικά και σημασιολογικά).
Εφαρμοσμένη Λαογραφία. Ο λαϊκός πολιτισμός σε επιστήμες και τέχνες, Αθήνα, Αρμός 2014 (Λαογραφία 10) σελ. 569. (1. H στασιοδρομία του θρακικού Καλόγερου στα γράμματα και στις επιστήμες, 2. Λαϊκά στοιχεία σε χριστουγεννιάτικο δράμα από τον χώρο των Κυκλάδων την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης, 3. Οι λαϊκότροπες τραγωδίες του Θεοδώρου Αλκαίου την εποχή της ελληνικής επανάστασης, 4. Ο Θάνατος παλληκαριού και η ηθογραφική υπέρβαση του λαϊκού πολιτισμού, 5. Το «Γεφύρι της Άρτας» στη βαλκανική δραματουργία, 6. Η παραλογή του Νεκρού Αδελφού και ο Βρυκόλακας του Φώτου Πολίτη (1908), 7. Η τραγωδία Ροδόπη του Νικολάου Ποριώτη (1913) και το δημοτικό τραγούδι, 8) Ο Λάζαρος του Πρεβελάκη (1952) και η θρησκευτική παράδοση).
Θρησκευτική Λαογραφία Α΄. Ο Λάζαρος στην ορθόδοξη παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό της Βαλκανικής, Αθήνα, Αρμός 2015 (Λαογραφία 11), σελ. 386. (1. Κανονικές και απόκρυφες πηγές, 2. Ομιλητική και υμνολογία, 3. Βυζαντινή και μεταβυζαντινή εικονογραφία, 4. Εκκλησιαστικό δρώμενο και λειτουργική σκηνή, 5. Θρησκευτική παράδοση και λαϊκός θρύλος, 6. Δημοτικό τραγούδι, 7. Λαϊκό έθιμο, 8. Παροιμίες και ρητά, 9. Επιβίωση σε ποίηση και λογοτεχνία, 10. Συμπεράσματα).
Θρησκευτική Λαογραφία Β΄. Ο Ιούδας στην ορθόδοξη παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό της Βαλκανικής, Αθήνα, εκδόσεις Αρμός 2015 (Λαογραφία 12), σελ. 476. (1. Ευαγγέλια και Απόκρυφα, 2. Ομιλητική και υμνολογία, 3. Βυζαντινή και μεταβυζαντινή εικονογραφία, 4. Εκκλησιαστικό δρώμενο και λειτουργική σκηνή, 5. Θρησκευτική παράδοση και λαϊκός θρύλος, 6. Δημοτικό τραγούδι, 7. Λαϊκό έθιμο, 8. Παροιμίες και ρητά, 9. Επιβίωση και ποίηση και λογοτεχνία, 10. Συμπεράσματα).
Θεατρολογική Λαογραφία Α΄. Τα δρώμενα της Ελλάδας και της Βαλκανικής. Από το μαγικοθρησκευτικό έθιμο στη λαϊκή διασκέδαση, Αθήνα, Αρμός 2016 (Λαογραφία 13), σελ. 482, χάρτες. (Μέρος Α΄ Οι μορφές του αγερμού και τα πρωτοβάθμια στοιχεία του θεάτρου: 1. Ο αγερμός χωρίς λόγια και πράξεις, 2. Αγερμός με λεκτικές εκδηλώσεις, 3. Τραγούδισμα καλάντων, 4. Συμβολικά αντικείμενα, 5. Ευετηριακές και αποτρεπτικές πράξεις. Μέρος Β΄ Πραξιακές μορφές των δρωμένων: 6. Αγωνιστικές, μιμητικές και εκστατικές πράξεις. Μέρος Γ΄ Πρωτοβάθμιες μορφές του λαϊκού θεάτρου: 7. Μεταμόρφωση με μάσκα και μεταμφίεση, 8. Διαδραστική συμπεριφορά και θεατρικοί ρόλοι).
Θεατρολογική Λαογραφία Β΄. Το παραδοσιακό λαϊκό θέατρο στην Ελλάδα και τη Βαλκανική. Οι πρώτες μορφές του θεάτρου, Αθήνα, Αρμός 2017 (Λαογραφία 14), σελ. 406. (1. Το παραδοσιακό κουκλοθέατρο στα Βαλκάνια και στην Ελλάδα, 2. Ο μαυρομάτης Karagöz και η ιστορία του στη Χερσόνησο του Αίμου. Η προϊστορία του ελληνικού Καραγκιόζη, 3. Οι λαϊκές παραστάσεις της Ερωφίλης μεταξύ έντεχνης λογοτεχνίας και αποκριάτικου δρωμένου, 4. Οι επτανησιακές ομιλίες ανάμεσα σε λαϊκό και έντεχνο θέατρο, 5. Θρησκευτικό θέατρο από τις Άλπεις ώς το Αιγαίο. Μαζικό θέαμα μεταξύ λαϊκής θρησκευτικότητας και προσηλυτιστικής στρατηγικής, 6. Το ερασιτεχνικό θέατρο της επαρχίας μεταξύ παράδοσης και νεωτερισμού).
Δοκίμια λαογραφικής θεωρίας, Αθήνα, εκδόσεις Gutenberg 2011, σελ. 374. (1. “Η θεατρικότητα του λαϊκού πολιτισμού”, 2. “Η έννοια της σκηνοθετημένης αυθεντικότητας στην έρευνα του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού”, 3. “Αρχετυπική δομή και χρονική συνέχεια. Εκδοχές της μακράς διάρκειας”, 4. “Θεωρητικές διαστάσεις της συγκριτικής μεθοδολογίας στην εθνολογική και λαογραφική έρευνα. Βαθμίδες συγκρισιμότητας και κλίμακες τυπολογιών”, 5. “Η στρογγυλή θεά στη Λαογραφία. Το ποδόσφαιρο μεταξύ παιχνιδιού και τελετουργίας”, 6. “Λογοτεχνικές χρήσεις της Λαογραφίας. Τρία παραδείγματα”, 7. “Λαογραφία και αναστοχασμός. Τρεις περιπτώσεις”).
Δοκίμια για τη λαογραφική θεωρία και τη φιλοσοφία του πολιτισμού, Αθήνα, Ηρόδοτος 2014, σελ. 388. (Αντί Εισαγωγής: Όροι υπό εξέταση, Ι. Από την επανάληψη στην τελετουργία. Συνοχές και τομές του πολιτισμικου χρόνου, ΙΙ. Πρόοδος και παράδοση. Οι διαλεκτικές συνιστώσες ενός πολιτισμού, ΙΙΙ. Εκδοχές και παραλλαγές. Για τις τροπικότητες της ύπαρξης και λειτουργίας του λαϊκού πολιτισμού, IV. Μνήμη και προφορικότητα. Ο «άλλος» πολιτισμός του ανθρώπου, V. Διαδοσεις και σχολιασμοί. Στους δρόμους της ανεπίσημης ενημέρωσης (ήτοι πώς διαμορφώνεται η κοινή γνώμη), VI. Από τη βίγλα στο κινητό: λαϊκές συμπεριφορές και τεχνητοί τόποι επικοινωνίας. Η λαογραφία οτυ τηλεφώνου, VII. Άνθρωποι και ζώα. Πολιτισμολογικές σημειώσεις για μια αμφίσημη σχέση, Επίμετρο: Από τη φολκλορική εκδήλωση στη φιλοσοφία του πολιτισμού).
Die Literaturen Südosteuropas, 15. bis frühes 20. Jahrhundert, Wien/Köln/ Weimar, Böhlau-Verlag 2015, σελ. 308.
Die Folklore Südosteuropas. Eine komparative Übersicht, Wien/Köln/Weimar, Böhlau-Verlag 2016, σελ. 486.
Performanz und Imagination in der Oralkultur Südosteuropas, Wien/Köln/Weimar, Böhlau-Verlag 2017, σελ. 592, 16 εικ. 2 χάρτες.
Κατηγορίες Nέες εκδόσεις