Φοίβος Οικονόμου, Έλληνες Μισθοφόροι στην Υπηρεσία της Επαναστατικής Γαλλίας (1789-1815), Θεσσαλονίκη: University Studio Press 2016. ISBN: 978-960-12-2251-6 [διδακτορική διατριβή].

Η μελέτη με θέμα τους Έλληνες μισθοφόρους στην υπηρεσία της επαναστατικής Γαλλίας στο διάστημα 1789-1815 εξετάζει συνοπτικά την ιστορική πορεία, τη δημιουργία και την οργάνωση των μισθοφορικών σωμάτων στην περίοδο αυτή.

Eιδικότερα, στο πρώτο μέρος εξετάζονται διαδοχικά τα πρώτα ελληνικά μισθοφορικά σώματα στη γαλλική υπηρεσία στο διάστημα 1797-1799 στα νησιά του Ιονίου, η προέλευση, η δημιουργία και η παρουσία κυρίως της Ελληνικής και της Κοπτικής Λεγεώνας κατά τη γαλλική εκστρατεία στην Αίγυπτο το 1798-1801, η δημιουργία και η παραμονή του τάγματος των Chasseurs d’Orient στη Γαλλία στο διάστημα 1801-1806, η συμμετοχή του ίδιου τάγματος στη γαλλική εκστρατεία στη Δαλματία το 1806-1809 καθώς η δημιουργία και η οργάνωση των υπόλοιπων μισθοφορικών σχηματισμών στη γαλλική υπηρεσία στα νησιά του Ιονίου, κυρίως των δύο βασικότερων: του Αλβανικού συντάγματος και του Επτανησιακού τάγματος στο διάστημα 1809-1815.

Στο δεύτερο μέρος της μελέτης εξετάζονται ζητήματα της βαλκανικής μισθοφορικής νοοτροπίας σε σχέση με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή, καθώς και ο οπλισμός των μισθοφόρων, οι τακτικές τους, οι στολές και οι σημαίες των μισθοφορικών σωμάτων, καθώς και θέματα σχετικά με τη μισθοδοσία, τη διατροφή, τις ασθένειες, τα καθημερινά καθήκοντα και τη διασκέδαση των μισθοφόρων. Επίσης, το κοινωνικό υπόβαθρο των επιμέρους σωμάτων, τα αίτια και οι προοπτικές της βαλκανικής μισθοφορίας στην περίοδο 1789-1815, καθώς και κάποιοι προβληματισμοί σχετικοί με την κοινωνικο-οικονομική διάσταση της βαλκανικής μισθοφορίας, την μισθοφορική νοοτροπία καθ’ αυτή, και τον ενστερνισμό ή όχι της γαλλικής επαναστατικής ιδεολογίας από τους Έλληνες που αποτέλεσαν μέρος των σχηματισμών αυτών στην περίοδο που προηγήθηκε της Ελληνικής Επανάστασης.

Ο Φοίβος Οικονόμου είναι διδάκτορας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Προλογικό σημείωμα

Το φαινόμενο της στρατιωτικής υπηρεσίας των Ελλήνων σε ξένες δυνάμεις κατά τη νεότερη εποχή ανάγεται στις πρώτες κιόλας δεκαετίες του 15ου αιώνα και φτάνει ως τη δημιουργία τουλάχιστον του νεοελληνικού κράτους. Γι’ αυτό και απασχόλησε την ιστοριογραφία (ελληνική και ξένη) ήδη από τον 19ο αιώνα. Ωστόσο το βάρος των ερευνών έπεσε στη μελέτη των Ελλήνων και Αρβανιτών μισθοφόρων, των πολυσυζητημένων «stradioti», που υπηρέτησαν τις δυτικές χριστιανικές δυνάμεις κατά τον 15ο, 16ο και 17ο αιώνα, καταρχήν τη Βενετία και τα άλλα ιταλικά κρατίδια και στη συνέχεια την αψβουργική Ισπανία. Την προσοχή επίσης των ιστορικών προκάλεσε και η στρατιωτική υπηρεσία των Ελλήνων στο ναυτικό και στο πεζικό της Ρωσίας, κατά κανόνα στα χρόνια της Αικατερίνης Β′ και των άμεσων διαδόχων της. Η σημαντική υπηρεσία των Ελλήνων μισθοφόρων στη Γαλλία στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα, μολονότι δεν έμεινε έξω από το ενδιαφέρον της ιστορικής έρευνας, δεν καταξιώθηκε ιστοριογραφικά: ουσιαστικά η μελέτη του σημαντικού αυτού κεφαλαίου της ιστορίας μας περιορίστηκε σε μια σειρά άρθρων δυο Γάλλων, του διπλωμάτη Auguste Boppe και του ιστορικού Jean Savant, καθώς και σε μερικά μελετήματα του Κωνσταντίνου Ράδου (τα οποία μάλιστα αποτελούν θεωρήσεις και συμπληρώσεις των δεδομένων που είχαν φέρει στο φως οι προαναφερθέντες Γάλλοι ερευνητές).

Από την άποψη λοιπόν αυτή η εργασία του κ. Φοίβου Oικονόμου αποτελεί την πρώτη συστηματική και ταυτόχρονα συνθετική προσέγγιση της στρατολόγησης, οργάνωσης και δράσης των Ελλήνων που πολέμησαν ως μισθοφόροι σε ποικιλώνυμα ειδικά σώματα στο πλευρό των Γάλλων, τόσο κατά την επαναστατική όσο και κατά τη ναπολεόντεια περίοδο. O συγγραφέας (που έχει ήδη στο ενεργητικό του και άλλες πρωτότυπες έρευνες) συγκέντρωσε και κατέταξε συστηματικά τα διαθέσιμα δεδομένα της βιβλιογραφίας ―άμεσης και έμμεσης― και, το κυριότερο, αξιοποίησε το ανέκδοτο κατά μεγάλο μέρος υλικό σημαντικών αρχειακών κέντρων της Γαλλίας και της Ελλάδας (και όχι μόνο).

Στο βιβλίο εξετάζονται καταρχήν η ιστορική πορεία, η δημιουργία και η οργάνωση των μισθοφορικών σωμάτων που υπηρέτησαν την τρίχρωμη σημαία της επαναστατικής Γαλλίας στο διάστημα από την εμπέδωση της Επανάστασης ως την οριστική κατάρρευση του ναπολεοντείου καθεστώτος (1789-1815). Αναλύονται επίσης τα σημαντικότερα ζητήματα που αφορούν την καθημερινή ζωή, τις τακτικές και τον οπλισμό των μισθοφόρων, τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά αίτια της ελληνικής (και της βαλκανικής) μισθοφορίας στη γαλλική υπηρεσία, καθώς και ορισμένα θέματα νοοτροπίας και πολιτικής ιδεολογίας (δυσδιάκριτα κατά κανόνα στις περιπτώσεις αυτές). Η μεγάλη κινητικότητα επίσης των μισθοφόρων κατά την εξεταζόμενη περίοδο υποχρέωσε τον συγγραφέα να διευρύνει και γεωγραφικά την έρευνά του: Από τη μελέτη των ελληνοαλβανικών μισθοφορικών σωμάτων του Βασιλείου των Δύο Σικελιών (αρχές του 18ου αιώνα) περνά στις αντίστοιχες μονάδες που συγκρότησαν οι δημοκρατικοί Γάλλοι στα νησιά του Ιονίου και στην Ήπειρο (1797-1799). Στη συνέχεια παρακολουθεί την «Ελληνική και την Κοπτική Λεγεώνα», που οργανώθηκε στα 1798-1801 κατά την εκστρατεία του Βοναπάρτη στην Αίγυπτο. Ιδιαίτερα αναλυτική είναι η παρουσίαση της συγκρότησης στη Μασσαλία του ονομαστού τάγματος των «Κυνηγών της Ανατολής» (Chasseurs d’Orient) στα 1801-1806. Το 1806 η δύναμη αυτή, αφού πρώτα έδρασε στη μητροπολιτική Γαλλία, πέρασε στη νοτιοανατολική Ευρώπη, πρώτα στη Δαλματία και στη συνέχεια (1809-1814) στα γαλλοκρατούμενα Επτάνησα. Εκεί συνδέθηκε με τη συγκρότηση δυο ακόμη βασικών μισθοφορικών σωμάτων: του λεγομένου «Αλβανικού Συντάγματος» (Régiment Albanais) και του «Επτανησιακού Τάγματος» (Bataillon Septinsulaire). Η παρουσία των μισθοφόρων αυτών είναι εμφανής και στα αντίστοιχα «αντίπαλα» σώματα, που οργάνωσαν και διατήρησαν οι Βρετανοί στα 1809-1815 στις ίδιες περιοχές (κυρίως στην Κέρκυρα). Όπως ήταν επόμενο, ο συγγραφέας δεν περιορίστηκε μόνο στην οργάνωση των μισθοφορικών σωμάτων· αναζήτησε μαρτυρίες και για τις σχέσεις των στελεχών τους (όχι πάντοτε αγαστές) με τους ντόπιους πληθυσμούς (ιδιαίτερα στα Επτάνησα και την Ήπειρο).

Η σημασία και η πρωτοτυπία της μελέτης αυτής έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι ο συγγραφέας της  στηρίζει τις πληροφορίες και τις αναλύσεις του σε πλουσιότατο και σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητο αρχειακό υλικό. Υποδειγματικός είναι επίσης και ο τρόπος με τον οποίο ο κ. Oικονόμου επεξεργάστηκε το πλήθος των συχνά ετερόκλητων δεδομένων της έρευνάς του, συνθέτοντάς τα σε μιαν άψογη ―και συχνά γοητευτική― ιστορική αφήγηση. Έχω την ελπίδα ότι η εργασία αυτή θα αποτελέσει έργο αναφοράς σε όσους θα θελήσουν να μελετήσουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ανδρώθηκαν ―κάτω από ξένες σημαίες― τα αξιόμαχα εκείνα στρατιωτικά τμήματα, τα οποία σε τελευταία ανάλυση σήκωσαν στη διάρκεια της Εθνεγερσίας μεγάλο βάρος της πολεμικής προσπάθειας του επαναστατημένου Γένους.

Ι. K. XΑΣΙΩΤΗΣ

Oμότιμος Kαθηγητής Nεότερης Iστορίας

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Κατηγορίες Nέες εκδόσεις