Κέρινες ταυτότητες στην Κερένια Κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου
Περίληψη
Η «Κερένια Κούκλα» (1911) του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου χαρακτηρίζεται από τον ίδιο τον συγγραφέα ως αθηναϊκό μυθιστόρημα και από τους κριτικούς ως ποιητική πεζογραφία ή ρεαλιστικό μυθιστόρημα, στο οποίο δίνεται η ζωή φτωχών βιοπαλαιστών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, κατά τη γνώμη μας, τα γυναικεία πρόσωπα στο έργο, του οποίου ο τίτλος παραπέμπει στο θηλυκό, είτε ως υποκείμενο είτε ως αντικείμενο. Οι δύο κεντρικές ηρωίδες, η Βεργινία και η Λιόλια, φαίνεται να έχουν, αρχικά, τη δική τους διαφορετική ταυτότητα: σύζυγος του Νίκου Ρώτα, η πρώτη, το κοριτσόπουλο που αναλαμβάνει τη φροντίδα της άρρωστης Βεργινίας, η δεύτερη. Κάθε μέρα η Βεργινία γίνεται ολένα και πιο διάφανη («έλιωνε σαν το κερί», «κιτρίνιζε σαν το λεμόνι»), γίνεται μόνο δυο μάτια που παρακολουθούν τη γεμάτη ζωή Λιόλια· ουσιαστικά ζει μέσα από τη Λιόλια. Από τη άλλη πλευρά, το κορίτσι βλέπει παντού το πρόσωπο της Βεργινίας, ακόμα και μέσα στο φεγγάρι. Καταλαβαίνει και τις πιο μύχιες σκέψεις της κυράς της και φτάνει ακόμα και στο σημείο να υποδυθεί τον Νίκο και, μιλώντας της τρυφερά, προσπαθεί να την κρατήσει στη ζωή. Μετά το θάνατο της Βεργινίας, η Λιόλια βαθμιαία παίρνει την ταυτότητά της. Κοιμάται με τον Νίκο στο κρεβάτι της πεθαμένης, αποκομμένη από τον έξω κόσμο. Όπως η Βεργινία αισθανόταν ότι δεν υπήρχε διαφυγή, το ίδιο νιώθει και η Λιόλια. Ο ίδιος «μυστικός εχθρός» κατατρώγει τη χαρά της και δηλητηριάζει ακόμη και τη γέννηση του παιδιού της, της κερένιας κούκλας («Καλέ- καλέ- καλέ! Ίδια η Βεργινία, φτυστή!»). Η Βεργινία μέσω της Λιόλιας αποκτά με τον Νίκο το παιδί που ποθούσε. Το κορίτσι μάλιστα αυτό είναι όμοιο με τη Βεργινία. Από αυτό το σημείο και πέρα η ταύτιση των δύο γυναικών είναι σχεδόν απόλυτη. Η Λιόλια, βλέποντας το κέρινο ομοίωμα της Βεργινίας να λιώνει καθημερινά, ανάβει στον τάφο της νεκρής κεριά και την ικετεύει να της αφήσει το παιδί. Διαφυγή όμως δεν υπάρχειּ «…έβαλαν την Κερένια Κούκλα μες το χώμα, στα πόδια του τάφου της Βεργινίας…» Οι δύο γυναίκες τόσο διαφορετικές στην αρχή, με μοναδικό κοινό στοιχείο τη λατρεία στον Νίκο, μοιράζονται τελικά την ίδια Μοίρα. Η Βεργινία έχοντας («σαβανώσει την ελπίδα να γίνει μητέρα») χάνει τη ζωή και κατ’ επέκταση τον αγαπημένο της, τον οποίο προσωρινά κερδίζει η Λιόλια. Η Λιόλια σαβανώνει το δικό της παιδί και χάνει τον Νίκο που δολοφονείται. Στο κείμενο βαθμιαία και συστηματικά υποσκάπτεται η εικόνα μιας συμπαγούς και ενιαίας ταυτότητας ενός εκάστου από τα γυναικεία πρόσωπα. Η Βεργινία Ρώτα, η Λιόλια Ρώτα και η Ευτυχία Ρώτα αποτελούν το κέρινο είδωλο η μια της άλλης.