Η Ά-πατρις Μετανάστις του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Περίληψη
H Μετανάστις είναι το πρώτο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και θεωρείται «το μυθιστόρημα του ξενιτεμένου ελληνισμού». Είναι μία ερωτική ιστορία με ηρωίδα την ελληνίδα Μαρίνα Βεργίνη. Η Μαρίνα ενσαρκώνει το πρότυπο της ιδανικής γυναίκας που κυριαρχούσε στα μέσα του 19ου αιώνα στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Όπως σημειώνει ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος, στο άρθρο του “Τροπές τού γένους της αφηγηματικής φωνής στον Παπαδιαμάντη”, πρόκειται «για τη γυναίκα που ζει σαν μία οικιακή μοναχή, με σκοπό της ζωής της να υπηρετεί έναν άνδρα -συνήθως πατέρα ή σύζυγο-, με μοναδική μοίρα της το γάμο ή το θάνατο. Αυτό ακριβώς είναι η μοίρα της πρωταγωνίστριας του μυθιστορήματος, η οποία πεθαίνει από μαρασμό, όταν την εγκαταλείπει ο αρραβωνιαστικός της, που πίστεψε στη συκοφαντία πως η Μαρίνα πριν από αυτόν είχε αγαπήσει κάποιον άλλον». Μήπως όμως υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συνηγορούν στο χτίσιμο αυτής της εικόνας; Η ιστορία διαδραματίζεται στη Μασσαλία και τη Σμύρνη του 1720. H Μαρίνα, είναι «μετανάστις» από τη Σμύρνη, ξενιτεμένη στη Μασσαλία. Στον τόπο μετανάστευσης έχει ως σημείο αναφοράς τους γονείς της. Χάνοντάς τους στο λοιμό του 1720, βιώνει ένα δεύτερο ξεριζωμό καθώς αποκόβεται βίαια από τις γονεϊκές ρίζες. Ο Ζέννος, ερωτευμένος με τη Μαρίνα, θα την οδηγήσει πίσω στη Σμύρνη, σε ένα τόπο που αναγνωρίζει την ετερότητα των άλλων. Η Μαρίνα θα ακολουθήσει την αντίστροφη πορεία προς την πατρίδα της, βιώνοντας μέσα από τον έρωτα, που εγκαθιδρύει μια σχέση χωρίς προηγούμενο ανάμεσα στη διαφορετικότητα και την ενότητα, την προοπτική του «επαναπατρισμού». Μήπως, όμως, το άδοξο τέλος αυτού του έρωτα υποδηλώνει την αδυναμία ουσιαστικής «επιστροφής» του μετανάστη στην πατρίδα του; Μήπως, τελικά, η Μαρίνα μετατρέπεται σε σύμβολο του μετανάστη (ακόμη και δεύτερης ή τρίτης γενιάς), ο οποίος βρίσκεται παγιδευμένος σε έναν ενδιάμεσο χώρο, που ενώνει και ταυτόχρονα χωρίζει την πατρίδα από τη χώρα υποδοχής; Και με αυτή την έννοια ποια είναι η πραγματική ταυτότητα της Μαρίνας; Είναι διπλή ή μικτή; Ποιο είναι αυτό το γυμνωμένο άτομο, το ξεριζωμένο και δίχως πατρίδα, που δεν μπορεί να επικαλεσθεί τη θέση του μέσα στον τόπο του, που δέχεται την απόρριψη και την υποτίμηση των άλλων; Ποιο είναι αυτό το άτομο, το ολομόναχο και απειλούμενο, που οι άλλοι το προικίζουν με «μία ουσία κακή και διεστραμμένη που δικαιώνει εκ των προτέρων ό,τι κανείς θα τους κάνει να υποστούν»; Και πού οφείλεται αυτή η παραίτηση, αυτή η κούραση που μπροστά της υποκύπτει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και οδηγεί στο θάνατο τη Μαρίνα;